واژه ترتیل از ماده رتل (بر وزن قمر) به معنی منظم بودن
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 84@@@
و مرتب بودن است، لذا کسی که دندانهایش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او رتل الاسنان می گوید، روی این جهت ترتیل به معنی پی در پی آوردن سخنان یا آیات روی نظام و حساب گفته شده.
بنابراین جمله و رتلناه ترتیلا اشاره به این واقعیت است که آیات قرآن گر چه تدریجا و در مدت 23 سال نازل شده است اما این نزول تدریجی روی نظم و حساب و برنامه ای بوده، به گونه ای که در افکار، رسوخ کند، و دلها را مجذوب خود سازد.
در تفسیر کلمه ترتیل روایات جالبی نقل شده که به بعضی از آنها ذیلا اشاره می کنیم:
در تفسیر مجمع البیان از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده که به ابن عباس فرمود: اذا قرأ ت القرآن فرتله ترتیلا: هنگامی که قرآن را خواندی آن را با ترتیل بخوان.
ابن عباس می گوید پرسیدم: ترتیل چیست؟
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمود:
بینه تبیینا، و لا تنثره نثر الدغل (الرمل) و لا تهذه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرکوا به القلوب، و لا یکونن هم احدکم آخر السورة: حروف و کلمات آن را کاملا روشن ادا کن، نه همچون خرمای خشکیده (یا ذرات شن) آن را پراکنده کن، و نه همچون شعر آن را با سرعت پشت سر هم بخوان، به هنگام برخورد با عجائب قرآن توقف کنید و بیندیشید و دلها را با آن تکان دهید، و هرگز نباید همت شما این باشد که به سرعت سوره را به پایان رسانید (بلکه مهم اندیشه و تدبر و بهره گیری از قرآن است).**مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث***
نظیر همین معنی در اصول کافی از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) نقل شده است.**اصول کافی جلد 2 صفحه 449(باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن)***
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 85@@@
از امام صادق (علیه السلام) نیز چنین نقل شده است: الترتیل ان تتمکث به و تحسن به صوتک، و اذا مررت بایة فیها ذکر النار فتعوذ بالله من النار و اذا مررت بایة فیها ذکر الجنة فاسئل الله الجنة: ترتیل آنست که آیات را با تانی بخوانی و با صدای زیبا و هنگامی که به آیه ای برخورد می کنی که در آن سخن از آتش دوزخ است به خدا پناه بر، و هنگامی که به آیه ای می رسی که در آن بیان بهشت است از خدا بهشت را بطلب (خود را به اوصاف بهشتیان متصف کن و از صفات دوزخیان بپرهیز).**مجمع لبحرین ماده رتل***