آیـات فـوق در عـیـن ایـنـکـه بـحـث مـسـتـقـلی را دنـبـال مـی کـنـد در ارتـبـاط بـا کـل مـباحث این سوره است، زیرا هر یک از داستانهای سه گانه مهمی که در این سوره بود پرده از روی مطالب تازه و عجیبی برمیداشت، گوئی قرآن در این آیات می خواهد
@@تفسیر نمونه جلد 12 صفحه 572 @@@
بـگـویـد کـه آگـاهـی بـر سـرگـذشـت اصـحاب کهف، و موسی و خضر، و ذو القرنین در بـرابر علم بی پایان خدا مطلب مهمی نیست، چرا که علم و دانش او از همه کائنات و جهان هستی از گذشته و حال و آینده را در برمی گیرد.
بـه هـر حـال قـرآن در نـخـسـتـین آیه مورد بحث به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) مـیـگوید: بگو اگر دریاها برای نوشتن کلمات پروردگارم مرکب شود، دریاها پایان می یـابـد پـیـش از آنکه کلمات پروردگارم پایان گیرد، هر چند همانند آن را به آن اضافه کـنـیـم (قـل لو کـان البـحـر مـدادا لکـلمـات ربـی لنـفـد البـحـر قبل ان تنفد کلمات ربی و لو جئنا بمثله مددا).
مـداد بـه مـعـنـی مـرکـب و یـا مـاده رنـگـیـنـی کـه بـه کـمـک آن مـی نـویسند می باشد، و در اصل از مد به معنی کشش گرفته شده است زیرا با کشش آن خطوط آشکار می شود.**(فخر رازی) در معنی (مداد) علاوه بر آنچه گفته شد معنی دیگر نقل کرده و آن روغنی است که در چراغ می ریزند و مایه روشنائی آن است، و با دقت روشن می شود که هر دو به یک ریشه باز می گردد.***
کـلمـات جـمـع کـلمه در اصل به معنی الفاظی است که با آن سخن گفته می شود و یا به تـعـبـیـر دیـگـر لفظی است که دلالت بر معنی دارد، اما از آنجا که هر یک از موجودات این جـهـان دلیـل بـر عـلم و قـدرت پـروردگار است گاهی به هر موجودی کلمة الله اطلاق می شود، مخصوصا این تعبیر در مورد موجودات مهم و با عظمت بیشتر آمده است :
قـرآن مـجـیـد در مـورد عـیـسـی مـسـیـح (عـلیـه السـلام ) میگوید: انما المسیح عیسی بن مریم رسول الله و کلمته القاها الی مریم : عیسی کلمه خداوند بود که آنرا به مریم القا نمود (سوره نساء - 171).
در آیه مورد بحث کلمه نیز به همین معنی است یعنی اشاره به موجودات
@@تفسیر نمونه جلد 12 صفحه 573 @@@
جهان هستی است که هر کدام حکایت از صفات گوناگون پروردگار می کند.
در حـقـیـقـت قـرآن در این آیه توجه به این واقعیت می دهد که گمان مبرید عالم هستی محدود بـه آن اسـت کـه شـمـا مـی بـیـنـیـد یـا مـی دانـیـد یا احساس می کنید، بلکه آن قدر عظمت و گـسترش دارد که اگر دریاها مرکب شوند و بخواهند نام آن و صفات و ویژگیهای آنها را بنویسند دریاها پایان می یابند پیش از آنکه موجودات جهان هستی را احصا کرده باشند.
تـوجـه بـه ایـن نـکـتـه نـیـز لازم اسـت کـه دریـا در اینجا مفهوم جنس را دارد، و همچنین کلمه مـثـل در جمله و لو جئنا بمثله مددا نیز معنی جنس را می رساند اشاره به اینکه هر قدر همانند این دریاها بر آن افزوده شود باز هم کلمات الهی پایان نمی گیرد.
و به همین دلیل آیه فوق با آیه مشابهی که در سوره لقمان آمده است هیچگونه منافاتی نـدارد آنـجـا کـه مـی گـویـد: و لو ان ما فی الارض من شجرة اقلام و البحر یمده من بعده سـبـعـة ابـحـر مـا نـفـدت کـلمـات الله : اگر تمام درختان روی زمین قلم شوند و دریا و هفت دریـای دیـگـر، مـرکـب آن گـردنـد (تا کلمات خدا را بنویسند هرگز کلمات او پایان نمی گیرد (لقمان - 27).
یعنی این قلمها می شکند و آن مرکبها تا آخرین قطره تمام می شوند و هنوز شرح مخلوقات و اسرار و حقایق جهان هستی باقی مانده است .
مـوضـوع مـهـمـی کـه در ایـنـجـا تـوجه به آن لازم است این است که آیه فوق در عین اینکه گـسـتـرش بـی انـتـهـای جـهـان هـسـتـی را در گـذشـتـه و حـال و آینده مجسم می سازد ترسیمی از علم نامحدود خداوند نیز هست، چرا که می دانیم خدا به همه آنچه در پهنه هستی بوده است و خواهد بود احاطه علمی دارد، بلکه علم او به حکم اینکه علم حضوری است از وجود این موجودات جدا نخواهد بود (دقت کنید).
@@تفسیر نمونه جلد 12 صفحه 574 @@@
پس به تعبیر دیگر می توان گفت : اگر تمام اقیانوسهای روی زمین مرکب و جوهر شوند و همه درختان قلم گردند هرگز قادر نیستند آنچه در علم خداوند است رقم بزنند.