کلمه ((ذی القربی )) همانگونه که گفتیم به معنی بستگان و نزدیکان است و در اینکه منظور از آن در اینجا معنی عام است یا خاص در میان مفسران بحث است .
@@تفسیر نمونه جلد 12 صفحه 94 @@@
1 - بعضی معتقدند مخاطب، همه مؤمنان و مسلمانان هستند، و منظور پرداختن حق خویشاوندان به آنها است .
2 - بعضی دیگر می گویند مخاطب پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) است و منظور پرداختن حق بستگان پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) به آنها است، مانند خمس غنائم و سایر اشیائی که خمس به آن تعلق می گیرد و بطور کلی حقوقشان در بیت المال .
لذا در روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنن نقل شده می خوانیم که به هنگام نزول آیه فوق، پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فاطمه (علیهاالسلام ) را خواند و سرزمین ((فدک )) را به او بخشید.**فدک زمین آباد و محصول خیزی در نزدیکی خیبر بود، و از مدینه حدود 140 کیلومتر فاصله داشت، و بعد از خیبر، نقطه اتکاء یهودیان در حجاز به شمار می رفت (به کتاب مراصد الاطلاع ماده فدک مراجعه شود). بعد از آنکه یهودیان این منطقه بدون جنگ تسلیم شدند پیامبر (ص) این سرزمین را طبق تواریخ و اسناد معتبر به فاطمه (ع) بخشید، اما بعد از رحلت آن حضرت، مخالفان آنرا غصب نمودند و سالیان دراز به صورت یک حربه سیاسی در دست آنها بود اما بعضی از خلفا اقدام به تحویل آن به فرزندان فاطمه (ع) نمودند.***
در حدیثی که از منابع اهل تسنن از ابو سعید خدری صحابه معروف پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده می خوانیم لما نزل قوله تعالی و آت ذا القربی حقه اعطی رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فاطمه فدکا: ((هنگامی که آیه و آت ذا القربی حقه نازل شد پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) سرزمین فدک را به فاطمه (علیهاالسلام ) داد.))**این حدیث را (بزار) و (ابویعلی) و (ابن ابی حاتم) و (ابن مردویه) از (ابوسعید) نقل کرده اند (به کتاب میزان الاعتدال جلد 2 صفحه 288 و کنز العمال جلد 2 صفحه 158 مراجعه شود) طبرسی در مجمع البیان و همچنین درالمنثور در ذیل آیه مورد بحث این حدیث را از طرق شیعه و اهل تسنن آورده اند.***
از بعضی از روایات استفاده می شود که حتی امام سجاد (علیه السلام ) به هنگام اسارت
@@تفسیر نمونه جلد 12 صفحه 95 @@@
در شام با همین آیه به شامیان استدلال فرمود و گفت : منظور از آیه ((آت ذا القربی حقه )) مائیم که خدا به پیامبرش دستور داده که حق ما ادا شود (و این چنین شما شامیان همه این حقوق را ضایع کردید).**نور الثقلین جلد 3 صفحه 255.***
ولی با اینهمه همانگونه که قبلا هم گفتیم این دو تفسیر با هم منافات ندارد، همه موظفند حق ذی القربی را بپردازند پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) هم که رهبر جامعه اسلامی است موظف است به این وظیفه بزرگ الهی عمل کند، در حقیقت اهلبیت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از روشنترین مصداقهای ذی القربی و شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از روشنترین افراد مخاطب به این آیه است .
به همین دلیل پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) حق ذی القربی را که خمس و همچنین فدک و مانند آن بود به آنها بخشید، چرا که گرفتن زکات که در واقع از اموال عمومی محسوب می شد برای آنها ممنوع بود.