همه چیز نیاز به برنامه دارد مخصوصا بهره گیری از کتاب بزرگی همچون قرآن، به همین دلیل در خود قرآن برای تلاوت و بهره گیری از این آیات آداب و شرائطی بیان شده است:
1 - نخست می گوید: لا یمسه الا المطهرون: ((قرآن را جز پاکان لمس نمی کنند)) این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگی ظاهری باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توام با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به اینکه درک مفاهیم و محتوای این آیات تنها برای کسانی میسر است که پاک از رذائل اخلاقی باشند، تا صفات زشتی که بر دیده حقیقت بین انسان پرده می افکند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند.
2 - به هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنانکه در آیات فوق خواندیم ((فاذا قراءت القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم)).
در روایتی از امام صادق (علیهالسلام) می خوانیم که در پاسخ این سؤال که چگونه این دستور را عمل کنیم؟ و چه بگوئیم؟ فرمود بگو:
استعیذ بالسمیع العلیم من الشیطان الرجیم و در روایت دیگری می خوانیم که امام به هنگام تلاوت سوره حمد فرمود: اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم، و اعوذ بالله ان یحضرون: ((به خداوند شنوا و دانا از شیطان رجیم پناه می برم، و هم به او پناه می برم از اینکه نزد من حضور یابند))!
و همانگونه که در بالا گفتیم این پناه بردن نباید محدود به لفظ و سخن باشد بلکه باید در اعماق روح و جان نفوذ کند به گونه ای که انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهای شیطانی جدا گردد، و به صفات الهی نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلارای حقیقت را بدرستی ببیند.
@@تفسیر نمونه جلد 11 صفحه 402 @@@
بنابر این پناه بردن به خدا از شیطان هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوت هر چند به زبان نباشد.
3 - قرآن را باید به صورت ((ترتیل)) تلاوت کرد، یعنی شمرده، و توام با تفکر و رتل القرآن ترتیلا (مزمل آیه 4).
در حدیثی در تفسیر این آیه از امام صادق (علیهالسلام) می خوانیم:
ان القرآن لا یقرء هذرمة، و لکن یرتل ترتیلا، اذا مررت بایة فیها ذکر النار وقفت عندها، و تعوذت بالله من النار: ((قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامی تلاوت کرد، هنگامی که به آیه ای می رسی که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف می کنی (و می اندیشی) و به خدا از آتش دوزخ پناه می بری))!
4 - علاوه بر ترتیل، دستور به ((تدبر و تفکر)) در آیات قرآن داده است آنجا که می گوید: افلا یتدبرون القرآن: آیا آنها در قرآن نمی اندیشند؟ (نساء - 82) در حدیثی می خوانیم که اصحاب و یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قرآن را ده آیه ده آیه از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می آموختند، و ده آیه دوم را فرا نمی گرفتند مگر اینکه آنچه در آیات نخستین بود از علم و عمل بدانند.**بحار جلد 92 صفحه 106.***
و در حدیث دیگری از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می خوانیم: اعربوا القرآن و التمسوا غرائبه: قرآن را فصیح و روشن بخوانید و از شگفتیهای مفاهیم آن بهره گیرید.**همان***
و نیز در حدیث دیگر از امام صادق نقل شده: لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون: خداوند خود را در کلامش به مردم نشان داده است، ولی کوردلان نمی بینند.**بحار الانوار جلد 92 صفحه 107.***
(تنها روشن ضمیران آگاه و اندیشمندان با ایمان جمال او را در سخنش
@@تفسیر نمونه جلد 11 صفحه 403 @@@
مشاهده می کنند).
5 - آنها که آیات قرآن را می شنوند نیز وظیفه ای دارند، وظیفه شان سکوت کردن، سکوتی توام با اندیشه و تفکر: و اذا قرء القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون: ((هنگامی که قرآن خوانده می شود گوش فرا دهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت حق شوید)).**اعراف آیه 204.***
به علاوه در روایات اسلامی دستورهائی درباره تلاوت قرآن با صدای خوب که از نظر روانی مسلما تاثیر روی مفاهیم آن می گذارد وارد شده است که اینجا جای شرح آن نیست.**برای اطلاع بیشتر به بحار الانوار جلد 9 صفحه 190 به بعد مراجعه فرمائید.***
@@تفسیر نمونه جلد 11 صفحه 404 @@@