1 - منظور از ملاقات پروردگار که در آیه نخست آمده مسلما ملاقات حسی نیست بلکه منظور علاوه بر ملاقات پاداش و کیفرهای پروردگار، یکنوع شهود باطنی است که انسان در قیامت نسبت به ذات مقدس پیدا می کند، زیرا آیات و نشانه های او را همه جا آشکارتر می بیند و دید و درک تازه ای برای شناختش می یابد.**برای توضیح بیشتر به جلد اول صفحه 156 ذیل آیه 46 سوره بقره مراجعه فرمائید.***
2 - در جمله ((یهدیهم ربهم بایمانهم)) سخن از هدایت انسان در پرتو ایمان به میان آمده است، این هدایت، مخصوص به زندگی جهان دیگر نیست، بلکه در این جهان نیز انسان مؤمن در پرتو ایمانش از بسیاری اشتباهات و فریبکاریها و لغزشهائی که مولود طمع، خود خواهی، هوی و هوس است نجات می یابد، و راه خود را در جهان دیگر به سوی بهشت در پرتو این ایمان پیدا می کند، چنانکه قرآن می گوید: ((یوم تری المؤمنین و المؤمنات یسعی نورهم بین ایدیهم و بایمانهم))**سوره حدید آیه 12.*** در آن روز مردان و زنان با ایمان را می بینی که شعاع نورشان
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 235@@@
در پیشاپیش رو، و در طرف راستشان در حرکت است)).
و در حدیثی از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می خوانیم: ان المؤمن اذا خرج من قبره صور له عمله فی صورة حسنة فیقول له انا عملک فیکون له نورا و قائدا الی الجنة:**تفسیر فخر رازی جزء 17 صفحه 40.*** ((هنگامی که مؤمن از قبر خود خارج می شود، اعمالش به صورت زیبائی نمایان می گردد و با او سخن می گوید که من اعمال تواءم و به صورت نوری در می آید که او را به سوی بهشت هدایت می کند!
3 - در آیات فوق تجری من تحتهم الانهار آمده است، در حالی که در آیات دیگر قرآن ((تجری من تحتها الانهار)) دیده می شود، و به تعبیر دیگر در موارد دیگر می خوانیم که از زیر درختان بهشت نهرها جریان دارد، اما در آیه فوق می خوانیم از زیر پای بهشتیان نهرها جاری است.
این تعبیر ممکن است اشاره به این باشد که حتی قصرهای بهشتیان بر روی نهرها بنا شده، که لطف و زیبائی فوق العاده ای به آنها می بخشد.
و یا اشاره به اینکه نهرهای بهشتی به فرمان آنها هستند و در قبضه قدرتشان می باشد، چنانکه در سرگذشت فرعون می خوانیم که می گفت الیس لی ملک مصر و هذه الانهار تجری من تحتی: ((آیا حکومت مصر در اختیار من نیست و این نهرها به فرمان من جریان ندارند)).**زخرف آیه 52.***
این احتمال نیز داده شده است که کلمه ((تحت)) به معنی ((بین ایدی)) باشد یعنی در مقابل آنها نهرهای آب جریان دارد.
4 - جالب توجه اینکه در آخرین آیه مورد بحث اشاره به سه حالت و یا سه نعمت و لذت بزرگ بهشتیان شده است:
حالت نخست توجه به ذات پاک پروردگار و لذتی که از این توجه به آنها
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 236@@@
دست می دهد که قابل مقایسه با هیچ لذتی نیست.
حالت دوم لذتی است که بر اثر تماس داشتن با مؤمنان دیگر در آن محیط پر از صلح و تفاهم پیدا می شود که بعد از لذت توجه به خدا از همه چیز برتر است.
حالت سوم لذتی است که از انواع نعمتهای بهشتی به آنها دست می دهد و باز آنها را متوجه به خدا می سازد، و حمد و سپاس او را می گویند (دقت کنید).