با توجه به اینکه اسلام به صورت یک مکتب صرفا اخلاقی، و یا فلسفی و اعتقادی، ظهور نکرد، بلکه به عنوان یک ((آئین جامع)) که تمام نیازمندیهای مادی و معنوی در آن پیشبینی شده، پا به عرصه ظهور گذاشت، و نیز با توجه به اینکه اسلام، از همان عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، با تاءسیس حکومت همراه بود، و همچنین با توجه به اینکه اسلام توجه خاصی به حمایت از محرومان و مبارزه با فاصله طبقاتی دارد، روشن می شود که نقش بیت المال، و زکات که یکی از منابع درآمد بیت المال است، از مهمترین نقشها است.
شک نیست که هر جامعهای دارای افرادی از کار افتاده، بیمار، یتیمان بی سرپرست، معلولین، و امثال آنها می باشد که باید مورد حمایت قرار گیرند. و نیز برای حفظ موجودیت خود در برابر هجوم دشمن، نیاز به سربازان مجاهدی دارد که هزینه آنها از طرف حکومت پرداخته می شود،
همچنین کارمندان حکومت اسلامی، دادرسان و قضات، و نیز وسائل تبلیغاتی و مراکز دینی، هر کدام نیازمند به صرف هزینهای است که بدون یک پشتوانه مالی منظم، و مطمئن، سامان نمی پذیرد.
به همین دلیل در اسلام مساءله زکات که در حقیقت یکنوع ((مالیات بر - درآمد و تولید و ((مالیات بر ثروت راکد)) محسوب می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است، تا آنجا که در ردیف مهمترین عبادات قرار گرفته، و در بسیاری
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 11@@@
از موارد با نماز همراه ذکر شده، و حتی شرط قبولی نماز شمرده شده است!
حتی در روایات اسلامی میخوانیم که اگر حکومت اسلامی از شخص، یا اشخاصی، مطالبه زکات کند، و آنها در برابر حکومت، ایستادگی کنند و سرباز زنند، مرتد محسوب می شوند، و در صورتی که اندرزها در مورد آنها سود ندهد، توسل به نیروی نظامی، در مقابل آنها جایز است، داستان اصحاب رده (همان گروهی که بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سر از پرداخت زکات باز زدند و خلیفه وقت به مبارزه با آنها برخاست و حتی علی (علیهالسلام) این مبارزه را امضاء کرد و شخصا یکی از پرچمداران در میدان جنگ بود) در تواریخ اسلام مشهور است.
در روایتی از امام صادق (علیهالسلام) میخوانیم: من منع قیراطا من الزکاة فلیس هو بمومن، و لا مسلم، و لا کرامة!: کسی که یک قیراط از زکات را نپردازد نه مؤمن است و نه مسلمان و ارزشی ندارد.**وسائل الشیعه ج 6 صفحه 20 باب 4 حدیث 9.***
جالب توجه اینکه از روایات استفاده می شود که حدود و مقدار زکات آن چنان دقیقا در اسلام تعیین شده، که اگر همه مسلمانان زکات اموال خویش را بطور صحیح و کامل بپردازند، هیچ فردی فقیر و محروم در سرتاسر کشور اسلامی باقی نخواهد ماند.
در حدیثی از امام صادق (علیهالسلام) می خوانیم ولو ان الناس ادوا زکاة اموالهم ما بقی مسلم فقیرا محتاجا!... و ان الناس ما افتقروا، و لا احتاجوا، و لا جاعوا، و لا عروا، الا بذنوب الاغنیاء!: ((اگر همه مردم زکات اموال خود را بپردازند مسلمانی فقیر و نیازمند، باقی نخواهد ماند، و مردم فقیر و محتاج و گرسنه و برهنه نمی شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان))!**وسائل ج 6 صفحه 4 (باب 1 حدیث 6 _ از ابواب زکات).***
و نیز از روایات استفاده می شود که ادای زکات باعث حفظ اصل مالکیت و
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 12@@@
تحکیم پایه های آنست، بطوری که اگر مردم این اصل مهم اسلامی را فراموش کنند شکاف و فاصله میان گروهها آنچنان می شود که اموال اغنیاء نیز به خطر خواهد افتاد.
در حدیثی از امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) می خوانیم حصنوا اموالکم بالزکاة: ((اموال خود را بوسیله زکات حفظ کنید)).**وشائل ج 6 صفحه 6 (باب 1 حدیث 11 _ از ابواب زکات).***
همین مضمون از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیر مؤمنان علی (علیهالسلام) نیز در احادیث دیگر نقل شده است. برای اطلاع بیشتر از این احادیث به ابواب یک و سه و چهار و پنج از ابواب زکات از جلد ششم وسائل مراجعه فرمائید.
نکته آخر
6- آخرین نکتهای که توجه به آن لازم است این است که در آیه مورد بحث در مورد چهار گروه کلمه ((لام)) ذکر شده (انما الصدقات للفقراء و المساکین و العاملین علیها و المؤلفة قلوبهم) و این تعبیر معمولا نشانه ((ملکیت)) است.
ولی در مورد چهار گروه دیگر کلمه ((فی)) آمده است (و فی الرقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل) و این تعبیر معمولا برای بیان مصرف است.**باید توجه داشت که در دو مورد (فی) صریحا ذکر شده، و در دو مورد عطف بر مجرور (فی) است، همانگونه که (لام) در یک مورد ذکر شده و بقیه عطف بر آن است.***
در میان مفسران در تفسیر این ((اختلاف تعبیر)) گفتگو است، بعضی معتقدند که گروه چهارگانه اول، مالک زکات، می شوند، و گروه چهارگانه دوم، مالک، نخواهند شد، و تنها جایز است زکات در مورد آنان مصرف گردد.
بعضی دیگر معتقدند که این اختلاف تعبیر اشاره به نکته دیگری است
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 13@@@
و آن اینکه گروه چهارگانه دوم استحقاق بیشتری برای زکات دارند، زیرا کلمه ((فی)) برای بیان ظرفیت است، گویا این گروه چهارگانه ظرف زکات می باشند و زکات مظروف آنها است، در حالی که گروههای نخستین چنین نیستند.
ولی ما در اینجا احتمال دیگری را انتخاب کردهایم و آن اینکه شش گروه ((فقراء، مساکین، عاملین علیها، مؤلفة قلوبهم، غارمین، و ابن السبیل که بدون فی ذکر شده اند یکسان می باشند و عطف بر یکدیگر و دو گروه دیگر که ((فی الرقاب)) و ((فی سبیل الله)) است و با کلمه ((فی)) بیان گردیده، وضع خاصی دارند، شاید این تفاوت تعبیر از این نظر باشد که گروههای ششگانه می توانند مالک زکات شوند، و می توان زکات را به خود آنها پرداخت (حتی بدهکاران و کسانی که از ادای دین خود ناتوانند، البته در صورتی که اطمینان داشته باشیم آنرا در مورد ادای دین خود مصرف می کنند).
ولی دو گروه مالک زکات نمی شوند، و نمی توان به آنها پرداخت، بلکه باید در مورد آنها مصرف گردد، مثلا بردگان را باید از طریق زکات خرید و آزاد کرد، روشن است که آنها در این صورت مالک زکات نمی شوند، و همچنین مواردی که تحت عنوان ((فی سبیل الله)) مندرج است، از قبیل هزینه جهاد، تهیه اسلحه و یا ساختن مسجد و مراکز دینی و مانند آنها هیچیک مالک زکات نیستند، بلکه مصرف آنند.
و به هر حال این تفاوت در تعبیر نشان میدهد که تا چه اندازه تعبیرات قرآن حساب شده است.
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 14@@@