این آیه در حقیقت، آخرین آیه ای است که در اینجا درباره مراسم حج، سخن می گوید و سنتهای جاهلی را در رابطه با تفاخرهای موهوم نسبت به نیاکان و گذشتگان در هم می شکند، و به آنها توصیه می کند که (بعد از مراسم عید) به یاد خدا باشند می فرماید: خدا را در روزهای معینی یاد کنید (و اذکروا الله فی ایام معدودات ).
با توجه به اینکه این دستور، به قرینه آیات سابق مربوط به پایان مراسم حج است ناظر به روزهای یازده و دوازده و سیزده ماه خواهد بود که در لسان روایات به عنوان ((ایام تشریق )) نامیده شده، چنانکه از نامش پیداست ایامی است روشنی بخش که روح و جسم انسان را در پرتو این مراسم، نورانی می کند.
در آیه 28 سوره حج، دستور به ذکر نام خدا در ((ایام معلومات )) آمد، و در اینجا در ((ایام معدودات ))، معروف این است که ((ایام معلومات )) به معنی ده روز
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 70@@@
آغاز ذی الحجه، و ((ایام معدودات )) همان ایام تشریق است که در بالا گفته شد، ولی بعضی از مفسران، احتمالاتی غیر از این داده اند که شرح آن در ذیل آیه 28 سوره حج خواهد آمد.**بااین که (ایام) جمع (یوم) مذکر است صفت آن (معلومات) یا (معدودات) به صورت مونث آورده شده (جع مکسر معمولا با وصف مونث آورده می شود اما مونث مفرد نه جمع به الف و تاء) بعضی گفته اند به خاطر آن است که ایام مرکب از ساعات است که دارای تاء تانیت می باشد و شاید اشاره ی به این نکته باشد که در تمام ساعات این ایام یه یاد خذا باشید (رجوع کنید به املاء ما من به الرحمن جلد اول صفحه 88)***
در اینکه منظور از این ((اذکار)) چیست ؟ در احادیث اسلامی به این صورت تعیین شده که بعد از پانزده نماز که آغازش نماز ظهر روز عید قربان، و پایانش نماز روز سیزدهم است، جمله های الهام بخش زیر تکرار گردد: الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر و لله الحمد الله اکبر علی ما هدانا الله اکبر علی ما رزقنا من بهیمة الانعام .
سپس در دنبال این دستور می افزاید: ((کسانی که تعجیل کنند و (ذکر خدا را) در دو روز انجام دهند گناهی بر آنان نیست، و کسانی که تاخیر کنند (و سه روز انجام دهند نیز) گناهی بر آنها نیست، برای کسانی که تقوا پیشه کنند (فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخر فلا اثم علیه لمن اتقی ).
این تعبیر در حقیقت، اشاره به نوعی تخییر در اداء ذکر خدا، میان دو روز و سه روز می باشد.
جمله ((لمن اتقی )) (برای کسانی که تقوا پیشه کرده باشند) ظاهرا قید است برای مساله تعجیل در دو روز، یعنی قناعت به دو روز مخصوص این گونه اشخاص است .
و در روایات اهل بیت (علیهم السلام ) آمده است که منظور از ((پرهیز)) در اینجا پرهیز از صید است، یعنی کسانی که به هنگام احرام، پرهیز از صید یا از تمام تروک احرام کرده اند، می توانند بعد از عید قربان، دو روز در منی بمانند و مراسم آن را بجا
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 71@@@
آورند و یاد خدا کنند و اما کسانی که پرهیز نکرده باشند باید سه روز بمانند و آن مراسم را بجا آورند و ذکر خدا کنند.
بعضی جمله ((لا اثم علیه )) را اشاره به نفی هر گونه گناه از زائران خانه خدا می دانند، یعنی آنها بعد از انجام مناسک حج که پایانش این اذکار است در صورت ایمان و اخلاص کامل همه آثار گناهان پیشین و رسوبات معاصی از دل و جانشان شسته می شود، و با روحی پاک از هر گونه آلایش از این مراسم باز می گردند.
این سخن گر چه ذاتا صحیح است، اما ظاهرا آیه با معنی اول هماهنگ تر است .
و در پایان آیه، یک دستور کلی به تقوا داده، می فرماید: ((تقوای الهی پیشه کنید و بدانید شما به سوی او محشور خواهید شد)) (و اتقوا الله و اعلموا انکم الیه تحشرون ).
بنابر یکی از دو تفسیری که در بالا ذکر شد، این جمله می تواند اشاره به این باشد که مراسم روحانی حج، گناهان گذشته شما را پاک کرد، و همچون فرزندی که از مادر متولد شده است پاک از این مراسم باز می گردید، اما مراقب باشید بعدا خود را آلوده نکنید.
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 72@@@