(24) إِلَّا أَن یَشَآءَ اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلْ عَسَی أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَداً
مگر آنکه (بگویی:) اگر خدا بخواهد. و اگر فراموش کردی (گفتن: ان شاءاللّه، همین که یادت آمد) پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است که پروردگارم مرا به راهی که نزدیکتر است، راهنمایی کند.
نکتهها:
گفتنِ «ان شاء اللّه» که اعتقاد به قدرت ومشیّت الهی را میرساند، تکیه کلام اولیای الهی است. چنانکه در قرآن نیز از زبان پیامبران نقل شده است؛ یعقوب به فرزندانش میگوید: (اُدخلو مصر ان شاءالله آمنین)**یوسف، 99.*** وارد مصر شوید، انشاءالله درامانید، خضر به موسی میگوید: (ستجدنی ان شاءالله صابراً)**کهف، 69.*** اگر خدا بخواهد مرا شکیبا خواهی یافت. حضرت شعیب به حضرت موسی میگوید: (ستجدنی ان شاءالله من الصالحین)**قصص، 27.*** و حضرت اسماعیل به پدرش حضرت ابراهیم میگوید: (ستجدنی ان شاءالله من الصابرین)**صافّات، 102.*** مرا ذبح کن که به خواست خدا مرا از شکیبایان خواهی یافت.
البتّه مراد از گفتن «ان شاءالله» و «اعوذبالله» و امثال آن، لقلقهی زبان نیست، بلکه داشتن چنین بینشی در تمام ابعاد زندگی و در باور و دل انسان است.
امام صادق علیه السلام فرمود: در نوشتههای خود نیز «ان شاءالله» را فراموش نکنید. روزی دستور داد نامهای بنویسند، هنگامی که نامه را بدون «انشاءالله» دید، فرمود: «کیف رجوتم ان یتمّ هذا؟» چگونه امید دارید که این کار به سامان برسد؟**تفسیر نورالثقلین.*** پیامبر اسلام هنگام ورود به قبرستان میفرمود: «وانّا ان شاءالله بکم لاحقون» اگر خدا بخواهد ما هم به شما خواهیم پیوست، در حالی که مرگ، حتمی است.**تفسیر کشفالاسرار.***
انسان در عین حال که اراده دارد و آزاد است، ولی به طور مستقل نیست و همهی کارها به او سپرده نشده که بدون خواست خدا هم بتواند کاری انجام دهد. یعنی انسان نه در جبر است و نه اختیار تمام امور به او داده شده است، بلکه آزادی انسان در سایهی مشیّت خداوند است. (الا ان یشائ اللّه)
پیامها:
1- در سخن گفتن و تصمیمگیری خدا را فراموش نکنیم. (ولا تقولنّ...)
2- هرگز خود را مستقل از خدا ندانیم و بطور قطع از انجام کاری هر چند کوچک، در آینده خبر ندهیم. (لاتقولنّ... انّی فاعل...)
3- به امکانات و توان خود تکیه نکنیم، که فراهم بودن مقدّمات، تضمین کننده انجام قطعی کار نیست. (لاتقولنّ... انّی فاعل...) در آنچه هم یقین داریم، باید «ان شاءالله» بگوییم.
4- انسان پیوسته نیازمند خداست و در هر کاری باید خود را وابسته به ارادهی الهی بداند. (لا تقولن لشیء انی فاعل...)
5 - جبران از دست رفتهها لازم است. (واذکر ربّک اذا نسیت)
6- پیامبران نیز به تعلیم و هدایت الهی نیاز داشتهاند. (قل عسی ان یهدین ربّی)
7- اظهار امیدواری به امدادهای الهی، از شیوههای صحیح دعاست. (عسی...)
8 - هدایت مراحلی دارد و همه آنها به دست خداوند است. (یهدین ربی لاقرب...)
9- باید راه میانبُر ونزدیکترین راه به حقّ و صواب را پیدا کرد. (اقرب من هذا...)
10- آرزوی رسیدن به رشد برتر، آرزوی انبیاست. (عسی ان یهدین ربّی لاقرب...)
11- برای انبیا نیز رشد و رسیدن به مراحل بالاتر وجود دارد. (عسی ان یهدین ربّی لاقرب من هذا رشدا)
12- تداوم ذکر خدا، کوتاهترین راه رسیدن به رشد است. (واذکر ربّک... عسی ان یهدین ربّی لاقرب من هذا رشدا)