(26) وَءَاتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً
حقّ خویشاوند و بیچاره و در راه مانده را ادا کن و هیچ گونه ریخت و پاش و اسرافی نکن.
نکتهها:
«تَبذیر» از ریشهی «بَذر» به معنای ریخت و پاش است. مانند آنکه برای دو نفر مهمان، غذای ده نفر را تهیه کنیم.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس چیزی را در غیر مسیر طاعت خدا مصرف کند، مبذّر است.**بحار، ج75، ص302.*** آن حضرت در پاسخ به این سؤال که آیا در مخارج حلال نیز اسراف وجود دارد؟ فرمودند: بلی، زیرا کسی که دارایی خود را چنان بخشش کند که چیزی برای خود نگذارد، در مصرف حلال اسراف کرده است.**تفسیر نورالثقلین.***
پس از نزول این آیه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدنبال مراد خداوند از «ذیالقربی» بود. خداوند به او وحی کرد که «فدک» را به فاطمه علیها السلام بدهد و آن حضرت «فَدک»**فدک، مزرعهی بسیار بزرگی بود که بدون جنگ در اختیار پیامبر قرار گرفت. آن حضرت با توجّه به محبوبیّت، عصمت، زهد، امانت ودقّت اهلبیت علیهم السلام وپشتیبانی اقتصادی برای تبلیغ خط وراه آنان وفقرزدایی از امّت، آن را در اختیار اهلبیت علیهم السلام گذاشت. امّا پس از رحلت پیامبر ابوبکر آن را گرفت، سپس عمربن عبدالعزیز آن را باز گرداند، باز غصب کردند و در زمان مأمون برگردانده شد و باز هم غصب کردند. دربارهی فدک، بحثهای تاریخی، حقوقی و سیاسی فراوانی است که در ذیل این آیه در تفاسیر آمده که از همهی آن مباحث، صرف نظر میکنیم.*** را به فاطمه بخشید. امّا پس از آن حضرت، فدک را از اهلبیت به ناحقّ گرفتند واهلبیت برای گرفتن حقّ خود همواره به این آیه استناد میکردند.
مفسّران شیعه وسنّی مانند طبری، با الهام از روایات، مینویسند: امام سجاد علیه السلام در دوران اسارت وقتی همراه قافله اسرا به شام رسید، در مقام محاجّه با آنان که اسرای اهلبیت را بیدین و خارجی میخواندند، با استناد به این آیه فرمودند: مراد از «ذا القربی» ما هستیم!**احتجاج طبرسی، ج2، ص33 ؛ تفسیر نورالثقلین.***
برخی روایات آیه را مربوط به خمس دانسته و برخی دیگر موضوع آیه را بالاتر از مسائل مادّی دانسته و گفتهاند: آیه، به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان میدهد که حقّ علیّبنابیطالب علیهما السلام را با وصیّت به جانشینی او ادا کند.**امام صادق علیه السلام درباره این آیه فرمودند: حقّ علیبن ابیطالب علیهما السلام جانشینی رسول خدا و داشتن علوم نبوی است. کافی، ج1، ص294. ***و مراد از تبذیر در آیه که از آن نهی شده، «غُلوّ» است.**تفسیر فرقان.***
پیامها:
1- دستورات دینی با فطرت هماهنگ است. انسان به طور فطری در درجه اوّل به والدین و سپس به نزدیکان علاقه دارد، دستور ادای حقّ در اسلام نیز بر این اساس است. با توجّه به آیات قبل و (آت ذا القربی حقه والمسکین و ابن السبیل)
2- در انفاق، باید اولویّتها را در نظر گرفت. اوّل والدین، سپس فامیل، بعداً فقرا و ابنالسبیل. (آت ذا القربی...)
3- خویشاوندان، به گردن ما حقّ دارند وما منّتی بر آنان نداریم. (آت ذاالقربی حقه)
4- خویشاوندی، فقر و در راه ماندگی سبب پیدایش حقوق ویژه است. (آت ذاالقربی حقّه و المسکین و ابن السبیل)
5 - در پرداخت حقّ خویشاوندان، فقر شرط نیست. (آت ذا القربی حقّه والمسکین و ابن السبیل)
6- در انفاق باید اعتدال را رعایت کنیم و از حد نگذریم. (آت... و لاتبذّر)
7- ریخت و پاش و مصرف بیمورد مال، حرام است. (ولا تبذّر)
8 - انسان در مصرف مال و ثروت خود به هر شکلی آزاد نیست. (و لاتبذّر تبذیرا)