تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 7
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره اِسراء آیه 26

(26) وَءَاتِ ذَا الْقُرْبَی‏ حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً
حقّ خویشاوند و بیچاره و در راه مانده را ادا کن و هیچ گونه ریخت و پاش و اسرافی نکن.
نکته‏ها:
«تَبذیر» از ریشه‏ی «بَذر» به معنای ریخت و پاش است. مانند آنکه برای دو نفر مهمان، غذای ده نفر را تهیه کنیم.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس چیزی را در غیر مسیر طاعت خدا مصرف کند، مبذّر است.**بحار، ج‏75، ص‏302.*** آن حضرت در پاسخ به این سؤال که آیا در مخارج حلال نیز اسراف وجود دارد؟ فرمودند: بلی، زیرا کسی که دارایی خود را چنان بخشش کند که چیزی برای خود نگذارد، در مصرف حلال اسراف کرده است.**تفسیر نورالثقلین.***
پس از نزول این آیه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدنبال مراد خداوند از «ذی‏القربی» بود. خداوند به او وحی کرد که «فدک» را به فاطمه علیها السلام بدهد و آن حضرت «فَدک»**فدک، مزرعه‏ی بسیار بزرگی بود که بدون جنگ در اختیار پیامبر قرار گرفت. آن حضرت با توجّه به محبوبیّت، عصمت، زهد، امانت ودقّت اهل‏بیت علیهم السلام وپشتیبانی اقتصادی برای تبلیغ خط وراه آنان وفقرزدایی از امّت، آن را در اختیار اهل‏بیت علیهم السلام گذاشت. امّا پس از رحلت پیامبر ابوبکر آن را گرفت، سپس عمربن عبدالعزیز آن را باز گرداند، باز غصب کردند و در زمان مأمون برگردانده شد و باز هم غصب کردند. درباره‏ی فدک، بحث‏های تاریخی، حقوقی و سیاسی فراوانی است که در ذیل این آیه در تفاسیر آمده که از همه‏ی آن مباحث، صرف نظر می‏کنیم.*** را به فاطمه بخشید. امّا پس از آن حضرت، فدک را از اهل‏بیت به ناحقّ گرفتند واهل‏بیت برای گرفتن حقّ خود همواره به این آیه استناد می‏کردند.
مفسّران شیعه وسنّی مانند طبری، با الهام از روایات، می‏نویسند: امام سجاد علیه السلام در دوران اسارت وقتی همراه قافله اسرا به شام رسید، در مقام محاجّه با آنان که اسرای اهل‏بیت را بی‏دین و خارجی می‏خواندند، با استناد به این آیه فرمودند: مراد از «ذا القربی» ما هستیم!**احتجاج طبرسی، ج‏2، ص‏33 ؛ تفسیر نورالثقلین.***
برخی روایات آیه را مربوط به خمس دانسته و برخی دیگر موضوع آیه را بالاتر از مسائل مادّی دانسته و گفته‏اند: آیه، به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان می‏دهد که حقّ علیّ‏بن‏ابی‏طالب علیهما السلام را با وصیّت به جانشینی او ادا کند.**امام صادق علیه السلام درباره این آیه فرمودند: حقّ علی‏بن ابی‏طالب علیهما السلام جانشینی رسول خدا و داشتن علوم نبوی است. کافی، ج‏1، ص‏294. ***و مراد از تبذیر در آیه که از آن نهی شده، «غُلوّ» است.**تفسیر فرقان.***
پیام‏ها:
1- دستورات دینی با فطرت هماهنگ است. انسان به طور فطری در درجه اوّل به والدین و سپس به نزدیکان علاقه دارد، دستور ادای حقّ در اسلام نیز بر این اساس است. با توجّه به آیات قبل و (آت ذا القربی حقه والمسکین و ابن السبیل)
2- در انفاق، باید اولویّت‏ها را در نظر گرفت. اوّل والدین، سپس فامیل، بعداً فقرا و ابن‏السبیل. (آت ذا القربی...)
3- خویشاوندان، به گردن ما حقّ دارند وما منّتی بر آنان نداریم. (آت ذاالقربی حقه)
4- خویشاوندی، فقر و در راه ماندگی سبب پیدایش حقوق ویژه است. (آت ذاالقربی حقّه و المسکین و ابن السبیل)
5 - در پرداخت حقّ خویشاوندان، فقر شرط نیست. (آت ذا القربی حقّه والمسکین و ابن السبیل)
6- در انفاق باید اعتدال را رعایت کنیم و از حد نگذریم. (آت... و لاتبذّر)
7- ریخت و پاش و مصرف بی‏مورد مال، حرام است. (ولا تبذّر)
8 - انسان در مصرف مال و ثروت خود به هر شکلی آزاد نیست. (و لاتبذّر تبذیرا)