(90) إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَنِ وَإِیتَآیِ ذِی الْقُرْبَی وَیَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه: همانا خداوند (مردم را) به عدل و احسان و دادن (حق) خویشاوندان، فرمان میدهد و از کارهای زشت و ناپسند و تجاوز، نهی میفرماید او شما را موعظه میکند باشد که متذکر شوید.
نکتهها:
این آیه منشور جهانی اسلام است که امام باقر علیه السلام آنرا در خطبههای نماز جمعه میخواندند. و به گفته تفسیر صافی؛ اگر در قرآن همین یک آیه بود، کافی بود که بگوییم قرآن «تبیان کلّ شی» است، اوامر و نواهی این آیه در همه ادیان بوده و هرگز نسخ نشده است.
ولیدبنمغیره، چنان جذب این آیه شد که گفت: شیرینی، زیبایی، محتوای آن، چنان است که نمیتواند کلام بشر باشد.**تفسیر کبیر.*** و عثمان بن مظعون میگوید با شنیدن این آیه، اسلام به عمق جانم نفوذ کرد و به دلم نشست.
«عَدل» درباره چیزی است که تساوی آن با بصیرت درک شود و «عِدل» در مورد چیزی است که تساوی آن با حسّ درک شود. «عَدل» مساوات در جزء است ولی «احسان» زیاد کردن پاداش است.**مفردات راغب.***
«عَدل» دوری از افراط و تفریط است که هم در عقاید مطرح است و هم در رفتار شخصی و جامعه و سفارش این آیه هم به فرد است و هم به حکومتها.
«عَدل» در نظام آفرینش، رمز پایداری آن است. «بالعدل قامت السموات والارض» و در نظام تشریع سرلوحهی دعوت همه انبیاست.
«احسان» کلمهی مبارکی است که شامل خدمات مالی، فکری، فرهنگی، عاطفی، میشود. و«فحشا» به گناهی گفته میشود که بزرگ و رسوا باشد و «منکر» به کاری گویند که عقل و فطرت و شرع آنرا انکار کند.
به گفته تفسیر فی ظلال، هرگاه طاغوتها با تبلیغات فاسد، زشتی گناه را در دیدهی مردم اندک وحساسیت مردم را نسبت به گناه کم کنند، ملاک معروف ومنکر، شرع خواهد بود.
پیامها:
1- آیا خداوندی که انسانها را به عدل و احسان دعوت میکند، میشود که خود عادل نباشد! (ان اللَّه یأمر بالعدل و الاحسان)
2- عدل واحسان در کنار هم جاذبه دارد، وگرنه مقررات خشک دلها را التیام نمیدهد.(یأمر بالعدل والاحسان) (عدل مقدار واجب واحسان مقدار مستحب است)
3- اولین آمر به معروف وناهی از منکر، خود خداوندست. (انّ اللَّه یأمر ... و ینهی)
4- در احسان، رسیدگی به بستگان و صلهرحم اولویت دارد. (الاحسان وایتاء ذیالقربی)
5- امر به معروف بر نهی از منکر مقدم است و عدل بر احسان. (یأمر بالعدل و الاحسان ... و ینهی)
6- امر به معروف و نهی از منکر باید در فضای صفا و محبت و در قالب موعظه و خیرخواهی باشد. (یأمر ... ینهی ...یعظکم)
7- آمرینبه معروف نباید از مردم انتظار پذیرش صددرصد داشته باشند.(لعلّکمتذکرون)
8- مردم فطرتاً به عدل واحسان گرایش دارند واز فحشا ومنکر متنفرند، لکن وسوسهها وغرایز موجب غفلتاند که باید با تذکر آنانرا متذکر نمود. (لعلّکم تذکّرون)
9- در نهی از منکر باید ابتدا گناهان رسوا را جلوگیری کرد، همانگونه که در امر به معروف باید ابتدا به واجبات سفارش کرد. (یأمر بالعدل ... ینهی عنالفحشا)
10- سفارش به عدل و نهی از فحشا، سنت ابدی خداوند است. (یأمر ... ینهی ... یعظکم) (فعل مضارع نشانه استمرار است)