تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 6
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره نحل آیه 90

(90) إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَنِ وَإِیتَآیِ ذِی الْقُرْبَی‏ وَیَنْهَی‏ عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ‏
ترجمه: همانا خداوند (مردم را) به عدل و احسان و دادن (حق) خویشاوندان، فرمان می‏دهد و از کارهای زشت و ناپسند و تجاوز، نهی می‏فرماید او شما را موعظه می‏کند باشد که متذکر شوید.
نکته‏ها:
این آیه منشور جهانی اسلام است که امام باقر علیه السلام آنرا در خطبه‏های نماز جمعه می‏خواندند. و به گفته تفسیر صافی؛ اگر در قرآن همین یک آیه بود، کافی بود که بگوییم قرآن «تبیان کلّ شی» است، اوامر و نواهی این آیه در همه ادیان بوده و هرگز نسخ نشده است.
ولیدبن‏مغیره، چنان جذب این آیه شد که گفت: شیرینی، زیبایی، محتوای آن، چنان است که نمی‏تواند کلام بشر باشد.**تفسیر کبیر.*** و عثمان بن مظعون می‏گوید با شنیدن این آیه، اسلام به عمق جانم نفوذ کرد و به دلم نشست.
«عَدل» درباره چیزی است که تساوی آن با بصیرت درک شود و «عِدل» در مورد چیزی است که تساوی آن با حسّ درک شود. «عَدل» مساوات در جزء است ولی «احسان» زیاد کردن پاداش است.**مفردات راغب.***
«عَدل» دوری از افراط و تفریط است که هم در عقاید مطرح است و هم در رفتار شخصی و جامعه و سفارش این آیه هم به فرد است و هم به حکومت‏ها.
«عَدل» در نظام آفرینش، رمز پایداری آن است. «بالعدل قامت السموات والارض» و در نظام تشریع سرلوحه‏ی دعوت همه انبیاست.
«احسان» کلمه‏ی مبارکی است که شامل خدمات مالی، فکری، فرهنگی، عاطفی، می‏شود. و«فحشا» به گناهی گفته می‏شود که بزرگ و رسوا باشد و «منکر» به کاری گویند که عقل و فطرت و شرع آنرا انکار کند.
به گفته تفسیر فی ظلال، هرگاه طاغوت‏ها با تبلیغات فاسد، زشتی گناه را در دیده‏ی مردم اندک وحساسیت مردم را نسبت به گناه کم کنند، ملاک معروف ومنکر، شرع خواهد بود.
پیام‏ها:
1- آیا خداوندی که انسان‏ها را به عدل و احسان دعوت می‏کند، می‏شود که خود عادل نباشد! (ان اللَّه یأمر بالعدل و الاحسان)
2- عدل واحسان در کنار هم جاذبه دارد، وگرنه مقررات خشک دلها را التیام نمی‏دهد.(یأمر بالعدل والاحسان) (عدل مقدار واجب واحسان مقدار مستحب است)
3- اولین آمر به معروف وناهی از منکر، خود خداوندست. (انّ اللَّه یأمر ... و ینهی)
4- در احسان، رسیدگی به بستگان و صله‏رحم اولویت دارد. (الاحسان وایتاء ذی‏القربی)
5- امر به معروف بر نهی از منکر مقدم است و عدل بر احسان. (یأمر بالعدل و الاحسان ... و ینهی)
6- امر به معروف و نهی از منکر باید در فضای صفا و محبت و در قالب موعظه و خیرخواهی باشد. (یأمر ... ینهی ...یعظکم)
7- آمرین‏به معروف نباید از مردم انتظار پذیرش صددرصد داشته باشند.(لعلّکم‏تذکرون)
8- مردم فطرتاً به عدل واحسان گرایش دارند واز فحشا ومنکر متنفرند، لکن وسوسه‏ها وغرایز موجب غفلت‏اند که باید با تذکر آنانرا متذکر نمود. (لعلّکم تذکّرون)
9- در نهی از منکر باید ابتدا گناهان رسوا را جلوگیری کرد، همانگونه که در امر به معروف باید ابتدا به واجبات سفارش کرد. (یأمر بالعدل ... ینهی عن‏الفحشا)
10- سفارش به عدل و نهی از فحشا، سنت ابدی خداوند است. (یأمر ... ینهی ... یعظکم) (فعل مضارع نشانه استمرار است)