(48) أَوَلَمْ یَرَوْاْ إِلَی مَا خَلَقَ اللَّهُ مِن شَیْءٍ یَتَفَیَّؤُاْ ظِلَلُهُ عَنِ الْیَمِینِ وَ الشَّمَآئِلِ سُجَّداً لِّلَّهِ وَهُمْ دَخِرُونَ
ترجمه: آیا چیزهایی را که خداوند آفریده ندیدهاند که چگونه از راست و چپ سایههایشان میگسترد و در حال سجده، فروتنانه خضوع دارند.
نکتهها:
کلمهی «فییء» به سایهی بعد از ظهر گفته میشود که در حال بازگشت است، ولی کلمهی «ظلّ» به هر نوع سایهای گفته میشود.
کلمه «داخر» به معنای خاضع است و شاید مراد از «یمین» و «شمال» در آیه، دو طرف روز یعنی صبح و غروب باشد.
شاید از آن جهت که سایه حالت به خاک افتادگی دارد، تعبیر سجده در مورد آن بکار رفته است. گرچه از نظر تکوینی همهی موجودات در برابر خدا ساجد وخاضعاند.
پیامها:
1- نه فقط خود اشیاء، بلکه آثار و لوازم و خواص اشیاء، همچون سایه آنها، در برابر خداوند خاضعند. (ظلاله ... سجّداً)
2- مطالعه در آفریدههای الهی و تغییرات آنها، یکی از سفارشهای قرآن است. (او لم یروا الی ما خلق اللَّه ...)
3- اگر اشیای هستی، حتی سایه آنها، در برابر خداوند ساجد وخاضعند، چرا بشر نباشد. (سجداً ... داخرون)
4- سجده وتسبیح هستی از روی شعور است، گرچه ما آنرا درک نمیکنیم. (هم داخرون)
(به گفتهی فخررازی، تعبیر «داخرون» در مورد موجوداتِ با شعور بکار میرود و این رمز شعور موجودات و سایه آنهاست.)