(53) وَمَآ أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارةُ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه: و من نفس خود را تبرئه نمیکنم، چرا که نفس آدمی بدون شک همواره به بدی امر میکند، مگر آن که پروردگارم رحم کند که همانا پروردگار من آمرزندهی مهربان است.
نکتهها:
در قرآن برای نفس، حالاتی بیان شده که به بعضی از آن اشاره میشود؛
1- نفس امّاره که انسان را به سوی زشتیها سوق میدهد و اگر با عقل و ایمان مهار نشود، انسان یکباره سقوط میکند.
2- نفس لوّامه، حالتی است که انسان خلافکار خود را ملامت و سرزنش میکند و اقدام به توبه و عذرخواهی میکند. و در سوره قیامت از آن یاد شده است.
3- نفس مطمئنّه، حالتی است که تنها انبیا و اولیا وتربیت شدگان واقعی آنان، دارند ودر هر وسوسه وحادثهای پیروزمندانه بیرون میآیند ودلبستهی خدایند.
یوسف علیه السلام عدم خیانت و سربلندی خود را در این آزمایش مرهون لطف و رحم خداوند میداند وبه عنوان یک انسان که دارای طبیعت انسانی است خود را تبرئه نمیکند.
در روایات متعدد خطرات نفس و تبرئه آن و رضایت از نفس مطرح شده و راضی بودن از نفس را نشانهی فساد عقل و بزرگترین دام شیطان دانستهاند.**غررالحکم.***
پیامها:
1- هرگز خود را به پاکی مستائید و تبرئه نکنید. (ما اُبرّی نفسی)
2- انسان به طور طبیعی وغریزی، اگر در مدار لطف حق قرار نگیرد، گرایش منفی دارد.**امام سجاد علیه السلام در مناجات شاکّین برای نفس 15 خطر بیان فرموده که توجه به آن مفید است.*** (لامّارة بالسّوء)
3- یوسف تحت تربیت مخصوص خداست. کلمه (ربّی) تکرار شده است.
4- تنها رحمت او مایه نجات است. اگر انسان به حال خود رها شود، سقوط میکند. (الاّ ما رحم)
5- نفس خواهش خود را تکرار میکند تا گرفتارت کند. (لامّارة)
6- خطر هوای نفس جدّی است به آن ساده ننگرید. (انّ النفس لامّارة بالسوء)**در این آیه، چهار نوع تأکید بکار رفته است. (انّ لام تأکید - صیغه مبالغه - جمله اسمیه)***
7- علیرغم تمام خطرات، از رحمت او مأیوس نشوید. (غفور رحیم)
8- شرط کمال آن است که حتی اگر همه مردم او را کامل بدانند او خود را کامل نداند. در ماجرای حضرت یوسف علیه السلام برادران، همسر عزیز مصر، شاهد، پادشاه، شیطان، زندانیان همه گواهی به کمال او میدهند ولی خودش میگوید: (ما اُبَری نفسی)
9- بخشودگی، مقدمهی دریافت رحمت الهی است. اول میفرماید: (غفور) بعد میفرماید: (رحیم)
10- انبیا با آنکه معصومند، اما غرائز انسانی دارند. (انّ النفس لامّارةبالسوء)
11- مربّی باید رحمت و بخشش داشته باشد.(انّ ربی غفور رحیم)