تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 6
حاج شیخ محسن قرائتی

سخنی درباره‏ی رؤیا و خواب دیدن‏

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید: «الرؤیا ثلاثة: بشری من اللَّه، تحزین من الشیطان، والذی یحدث به الانسان نفسه فیراه فی منامه»**بحار، ج 14، ص 441. ***یعنی خواب بر سه قسم است: یا بشارتی از سوی خداوند است، یا غم و اندوهی از طرف شیطان است و یا مشکلات روزمره انسان است که در خواب آنرا می‏بیند.
برخی از دانشمندان و روان‏شناسان، خواب دیدن را در اثر ناکامی‏ها و شکست‏ها دانسته‏اند و به ضرب‏المثلی قدیمی استشهاد کرده‏اند که: «شتر در خواب بیند پنبه دانه» و برخی دیگر خواب را تلقینِ ترس گرفته‏اند، بر اساس ضرب‏المثلی که می‏گوید: «دور از شتر بخواب تا خواب آشفته نبینی» و بعضی دیگر خواب را جلوه غرائز واپس‏زده دانسته‏اند. امّا علیرغم تفاوت‏هایی که در خواب‏ها وجود دارد. کسی اصل خواب دیدن را انکار نکرده است و البته باید به این نکته توجه داشت که همه خواب‏ها با یک تحلیل، قابل بررسی نیستند.
مرحوم علامه در تفسیر المیزان**تفسیر المیزان، ج 11، ص 299. ***می‏گوید: سه عالم وجود دارد؛ عالم طبیعت، عالم مثال، عالم عقل. روح انسان به خاطر تجردّی که دارد، در خواب با آن دو عالم ارتباط پیدا می‏کند و به میزان استعداد و امکان، حقایقی را درک می‏کند. اگر روح کامل باشد، در فضای صاف حقایق را درک می‏کند. و اگر در کمال به آخرین درجه نرسیده باشد، حقایق را در قالب‏های دیگر می‏یابد. همانطور که در بیداری، شجاعت را در شیر و حیله را در روباه و بلندی را در کوه می‏بینیم، در خواب، علم را در قالب نور، ازدواج را در قالب لباس و جهل و نادانی را به صورت تاریکی مشاهده می‏کنیم. ما نتیجه‏ی بحث را با ذکر مثال‏هایی بیان می‏کنیم؛ کسانی که خواب می‏بینند چند دسته‏اند:
دسته اول، کسانی که روح کامل و مجردی دارند و بعد از خواب رفتنِ حواس، با عالم عقل مرتبط شده و حقایقی را صاف و روشن از دنیای دیگر دریافت می‏کنند. (نظیر تلویزیون‏های سالم با آنتن‏های مخصوص جهت‏دار که بر فراز قلّه‏ها و بلندیها امواج ماهواره‏ای را از نقاط دور دست می‏گیرد.) اینگونه خوابها که دریافت مستقیم و صاف است نیازی به تعبیر ندارد.
دسته دوّم، خواب کسانی است که دارای روح متوسط هستند که در عالم رؤیا حقایق را ناصاف و همراه با برفک و تشبیه و تخیّل دریافت می‏کنند (که باید مفسّری در کنار دستگاه گیرنده ماجرای فیلم را به دور از برفک‏ها توضیح دهد و به عبارتی، عالمی آن خواب را تعبیر کند.)
دسته سوم، خواب کسانی است که روح آنان به قدری متلاطم و ناموزون است که خواب آنها مفهومی ندارد. ( چنانکه آشنایانِ با فیلم هم، از صحنه‏هایِ مختلف و پربرفک تلویزیونی، چیزی سردرنمی‏آورند.) این نوع رؤیاها قابل تعبیر نیستند که در قرآن به (اضغاث احلام ) تعبیر شده است.
در کتاب تعبیر خواب ابن سیرین آمده که به او گفتند، در خواب شخصی مُهر بر دهان و فرج مردم می‏زند، در جواب گفت، او مؤذن ماه رمضان خواهد بود که با اذان دادن، خوردن و نکاح را ممنوع اعلام می‏کند!
قرآن در سوره‏های مختلف، از رؤیاهایی نام برده که حقیقت آنها به وقوع پیوسته است. از جمله:
الف: رؤیای یوسف علیه السلام درباره سجده‏ی یازده ستاره و ماه و خورشید بر او، که تعبیر و تأویل به قدرت رسیدن او و تواضع برادران و پدر و مادر به او گردید.
ب: رؤیای دو یار زندانیِ یوسف که بعداً یکی از آنها آزاد ودیگری اعدام شد.
ج: رؤیای پادشاه مصر درباره خوردن گاوِ لاغر، گاو چاق را که تعبیر به قحطی و خشکسالی بعد از فراخ شد.
د: رؤیای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره عدد اندک مشرکان در جنگ بدر که تعبیر به شکست مشرکان شد.**انفال، 43.***
ه: رؤیای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره ورود مسلمانان با سر تراشیده به مسجدالحرام، که با فتح مکه و زیارت خانه خدا تعبیر شد**فتح، 27.***
و: رؤیای مادر حضرت موسی که نوزادش را در صندوق گذاشته و به آب بیاندازد. (اوحینا الی امک ما یوحی ان اقذ فی التابوت )**طه، 39.*** که روایات بر این دلالت دارند که مراد از وحی در این آیه، همان رؤیاست.
ز: رؤیای حضرت ابراهیم در مورد ذبح فرزندش حضرت اسماعیل.**صافات، 10.***
از قرآن که بگذریم در زندگی خود افرادی را می‏شناسیم که در رؤیا از اموری مطلع شده‏اند که دست انسان به صورت عادی به آن نمی‏رسد. سید قطب می‏گوید: در امریکا خواب دیدم که چشم فرزند خواهرم خونریزی کرده است، نامه‏ای به مصر نوشتم، جواب دریافت کردم که درست است با اینکه خونریزی در ظاهر چشم نبوده است.
از آخوند ملاعلی همدانی که از مراجع تقلید بود، نقل شده است که می‏گفت: یکی از علما پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را در خواب دید که به او فرمود: حال که از ایران پیغام فرستاده‏اند امسال وجوهاتی به سامرا نمی‏رسد، نگران مباش در دولاب، صد تومان پول است آنرا بردار. وقتی از خواب بیدار شدم نماینده میرزای شیرازی در خانه را زد و مرا نزد آقا احضار کرد. همین که وارد شدم میرزا فرمود: در دولاب، صد تومان است در را باز کن و بردار. و به من فهماند که موضوع خواب را اظهار مکن.
حاج‏شیخ‏عباس‏قمی صاحب مفاتیح‏الجنان، به خواب فرزندش آمد وگفت: کتابی نزدم امانت بوده، آنرا به صاحبش برگردان تا من در برزخ راحت باشم. وقتی بیدار شد به سراغ کتاب رفت، با نشانه‏هایی که پدر گفته بود، تطبیق داشت آنرا برداشت. وقتی می‏خواست از خانه بیرون برود، کتاب از دستش افتاد و کمی ضربه دید. او کتاب را به صاحبش برگرداند و عذرخواهی کرد. ولی دوباره پدرش به خواب او آمد و گفت: چرا به او نگفتی کتاب تو ضربه دیده است تا اگر خواست تاوان بگیرد و یا اینکه با توجه به نقص کتاب، راضی شود!.
پیام‏ها:
1- پدر و مادر، بهترین مرجع برای حلّ مشکلات فرزندان هستند. (یااَبت)
2- والدین باید به خواب‏های فرزندانشان توجه کنند. (یااَبت)
3- گاهی رؤیا و خواب دیدن، یکی از راه‏های دریافت حقایق است. (انی رأیت)
4- در فرهنگِ خواب، اشیاء، نماد حقایق می‏شوند. (مثلاً، خورشید نشان پدر و ماه تعبیر از مادر و ستارگان نشان برادران است) (رأیت احد عشر کوکباً...)
5- گاهی در نوجوان، استعدادی هست که بزرگترها را به تواضع وامی‏دارد. (ساجدین )
6- خواب دیدن اولیایِ خدا، دیدنِ واقعی است. (رأیت )
در این آیه (رأیتُ) تکرار شده است تا بگوید حتماً دیدم و گمان نشود ماجرا خیالی بوده است.
7- حضرت یوسف از ابتدا، تعبیر خواب نمی‏دانست و لذا برای تعبیر رؤیایش از پدرش استمداد کرد. (یااَبت)