وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّتٍ مَعْرُوشَتٍ وَغَیْرِ معْرُوشَتٍ وَالنَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَبِهاً وغَیْرَ مَتَشَبِهٍ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَ لَا تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ
و اوست کسی که به وجود آورد باغهایی با داربست و بیداربست، و درخت خرما و کشتزار با خوردنیهای گوناگون، و زیتون و انار، (برخی میوهها) شبیه به همند و برخی شباهتی با هم ندارند. همین که باغها ثمر داد، از میوهاش بخورید و روز درو کردن و میوه چیدن حقّ آن (محرومان) را بدهید و اسراف نکنید، چرا که خداوند، اسراف کاران را دوست ندارد.
نکته ها
«جَنّات»، باغهای پر درخت و زمینهای پوشیده از زراعت است. «معروش»، درختی است که نیاز به داربست دارد. «اُکُل» به معنای مأکول و خوراکی است.
در آیه 99 همین سوره خواندیم: «اُنظروا الی ثمره اذا أثمر» هنگامی که درخت بار آورد، با دقّت به آن نگاه کنید. در این آیه میخوانیم که «کلوا من ثمره اذا اثمر»، هنگامی که بار داد، بخورید. نتیجه اینکه: خوردن باید با تأمّل و دقّت باشد، نه غافلانه.
امام باقرعلیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: شخصی زراعتی داشت که تمام محصولاتش را صدقه میداد و خود و عیالش بیچیز میماندند. خداوند این عمل را اسراف خواند. **تفسیر نورالثقلین.***
این آیه، درس خداشناسی را همراه با اجازه مصرف خوارکیها و رسیدگی به طبقات محروم و انفاق به آنان و اعتدال داشتن و زیادهروی نکردن در مصرف و انفاق را بیان میکند. «انشأ، کلوا، آتو، لا تسرفوا» چنانکه در جای دیگر نیز میخوانیم: «و الّذین اذا انفقوا لمیسرفوا و لمیقتروا و کان بین ذلک قواماً» ** فرقان، 67.***
امام صادقعلیه السلام ذیل این آیه فرمودند: حتّی اگر مسلمان یافت نشد، حقِّ برداشت را به مشرک فقیر بپردازید **بحار، ج93، ص96.*** در روایتی دیگر فرمود: این حقِّ برداشت، غیر از زکات است. ** برهان، ج1، ص557.***
امام صادق علیه السلام فرمود: میوه را در شب برداشت نکنید و شبانه درو نکنید تا فقیران نیز بتوانند حاضر شوند و چیزی بگیرند. ** کافی، ج3، ص565.***
در سوره «ن والقلم» نیز میخوانیم که خداوند باغ کسانی را که تصمیم گرفتند شبانه و به دور از چشم فقرا میوهها را بچینند و به آنها ندهند، سوزاند.
پیام ها
1- تنوّع میوهها و محصولات کشاورزی، آن هم از یک آب وخاک، نشانه قدرت الهی است. «انشأ... مختلفاً اُکله»
2- خداوند برای خود در محصولات، حقّی قرار داده است. «آتوا حقّه»
(آری، نور و هوا، آب و خاک، توان و نیرو و فکر و استعداد، همه و همه از آنِ خداوند است و او بر همه حقّ دارد.)
3- در انفاق نیز میانهرو باشیم. «و آتوا حقّه یوم حصاده و لاتسرفوا»
4- اسلام، دین اعتدال است، هم تحریم نابجا را ممنوع میکند (در آیه قبل) و هم مصرف بیرویّه را. «لاتسرفوا»
5 - شرط مصرف، پرداخت حقّ محرومان است. «کلوا... آتوا حقّه»
6- مقدار مصرف، محدود به عدم اسراف است. «کلوا... لا تسرفوا»
7- هنگام برداشت محصول، به یاد محرومان باشیم. «یوم حصاده»
8 - تولید و محصول را در زمانی برداشت کنیم تا زمینهی بهرهبرداری دیگران هم باشد. «یوم حصاده»
9- هنگام رسیدن وبرداشت محصول، آمادگی انسان برای انفاق بیشتر است، پس فرصت را از دست ندهیم. «آتوا حقّه یوم حصاده»
10- میوهی نارس نخورید ومیوه را تازه مصرف کنید. «کلوا من ثمره اذا اثمر»
11- اسرافکار، مبغوض خداوند است. «انّه لایحبّ المسرفین»