فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی الْسَّمَاءِ کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ
خداوند هرکه را بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای (پذیرش) اسلام میگشاید و هر که را (به خاطر اعمال وخصلتهای خلافش) بخواهد گمراه کند، سینهاش را (از پذیرفتن ایمان) سخت قرار میدهد، گویا به زحمت در آسمان بالا میرود. خداوند این چنین پلیدی (کفر) را بر کسانی که ایمان نمیآورند قرار میدهد.
نکته ها
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: نشانهی شرح صدر چند چیز است: «الانابة الی دارالخلود والتجافی عن دار الغرور والاستعداد للموت قبل نزول الفوت» توجّه و گرایش خاضعانه به سوی آخرت و دوری از دنیای حیلهگر و آمادگی برای مرگ قبل از آنکه فرصت را از دست بدهد. ** تفسیر المیزان.*** امام سجاد علیه السلام نیز در شب 27 رمضان دعایی را که متضمّن همین خواسته است، مکرّر میخواند. ** مفاتیحالجنان.***
مراد از هدایت و ضلالت الهی، فراهم کردن اسباب هدایت برای شایستگان و از بین بردن اسباب، برای نااهلان است.
منظور از «صدر»، روح و دل است. مراد از شرح صدر، گسترش افق عقل و فکر بلندی روح، برای پذیرش حقّ و هدایت است و این نیازمند گذشتن از هوسها و تمنیات دل است. آنکه شرح صدر نداشته باشد، همواره در لاک خود میماند و بیرون نمیآید. نتیجهی شرحصدر، بصیرت و نورانیّت همراه با قلب رقیق و حقّپذیر است.
این آیه یکی از معجزات علمی قرآن است که عوارض صعود به آسمان را بیان کرده و میفرماید: کسی که حاضر به پذیرش حقّ نگردد، روحش تنگ و کم ظرفیت میشود، همانند کسی که میخواهد به آسمان برود که به علّت سنگینی و فشردگی هوا و نبود اکسیژن، سینهاش تنگ و تنفّسش سخت میشود.
امام رضا علیه السلام فرمود: نشانهی سعهصدر، تسلیم خدا بودن، اطمینان به او داشتن و دلگرم شدن به وعدههای الهی است و نشانه ضیقصدر، تردید و اضطراب است. ** تفسیر کنزالدقائق.***
از سنّتهای الهی آن است که برای پاکدلان حقّپذیر، شرح صدر قرار دهد و لجوجانِ گریزان از ایمان را گرفتار سلب توفیق و رجس سازد.
حضرت موسی همین که مأمور تبلیغ شد، در اوّلین دعای خود از خداوند خواست: «ربّ اشرح لی صدری» ** طه، 25.*** ولی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بدون درخواست، خداوند به او سعهی صدر عطا کرد. «ألم نشرح لک صدرک» **شراح، 1.***.
پیام ها
1- قبول حق، ظرفیّت و زمینه درونی میخواهد. «یشرح صدره للاسلام»
2- شرح صدر، موهبتی الهی است. «یشرح صدره للاسلام»
3- خروج از مدار فطرت و عقل، عامل خفقان و تنگی روح و روان میگردد. «یصّعّد فی السماء»
4- منحرفان هر چند به ظاهر، خود را در گشایش و آرامش ببینند، ولی در واقع گرفتار تنگناها و فشارند. «ضیّقاً حرجاً»
5 - بیحوصلگی و کم ظرفیّتی، نوعی رجس و پلیدی روح است. «یجعل صدره ضیّقاً... الرِّجس»
6- کسی که به حقّ ایمان نیاورد، بهتدریج آلوده میشود. «کذلک یجعل اللَّه الرِّجس علی الّذین لایؤمنون»