وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَتِهِ وَ هُوَ الْسَّمِیعُ الْعَلِیمُ
و کلام پروردگارت، در صداقت و عدالت به حدّ کمال و تمام رسید. هیچ تغییردهندهای برای کلمات او نیست و او شنوای داناست.
نکته ها
مراد از «کلمة» در این آیه، به دلیل آیه قبل، آیات قرآن است ولی واژهی «کلمة» در فرهنگ قرآن و روایات، گاهی به معنای وعدهی حتمی آمده است، «و تمّت کلمة ربّک الحسنی علی بنیاسرائیل بما صبروا» **اعراف، 137.*** که تحقّق وعدهی الهی را نسبت به بنیاسرائیل به خاطر صبرشان بیان میکند. گاهی به معنای دین آمده است، «کلمة اللّه» یعنی دین خدا، و گاهی به پیامبر و اولیای الهی اطلاق شده است، چنانکه دربارهی حضرت عیسیعلیه السلام میخوانیم: «کلمته القاها الی مریم» ** نساء، 171.*** در روایات نیز از قول ائمّهعلیهم السلام آمده است که ما کلمات الهی هستیم. «نحن الکلمات» ** بحار، ج24، ص 174.***
پیام ها
1- قرآن، آخرین کتاب آسمانی و اسلام، آخرین دین الهی است. «تمّت کلمة ربّک»
2- قرآن، معجزهای کامل برای اثبات رسالت پیامبر اکرم است. «تمّت کلمة ربک»
3- قرآن، پاسخگوی همهی نیازهای هدایتی جوامع بشری است. «تمّت کلمة ربّک»
4- اسلام، مکمّل ادیان گذشته است. «تمّت کلمة ربّک...»
5 - اتمام دین با بعثت رسول اکرم صلی الله علیه وآله، جلوهای از ربوبیّت خداوند است. «و تمّت کلمة ربّک»
6- مبنای قوانین و سنّتهای خداوند در نظام هستی، صدق و عدل است. «و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلاً»
7- اخبار قرآن، صادق و احکامش بر عدل استوار است. «و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلاً» در آیهی دیگر میخوانیم: «و مَن اصدق من اللّه حدیثاً» ** نساء، 87.***
8 - در قرآن، تحریف راه ندارد. «لا مبدّل لکلماته»
9- خداوند نیازها را بسیار خوب میداند و با توجّه به آن، قرآن را نازل کرده است. «و هو السّمیع العلیم»