وَإِذْ قَالَ إِبْرَهِیمُ لِأَبِیهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَاماً ءَالِهَةً إِنِّی أَرَیکَ وَ قَوْمَکَ فِی ضَلَلٍ مُبِینٍ
و (یاد کن) آن هنگام که ابراهیم به پدرش آزر گفت: آیا بتان را خدایان میگیری؟ بی شک تو و قومت را در گمراهی آشکار میبینم.
نکته ها
کلمهی «أب» بطور طبیعی به معنای پدر است، ولی به معنای جدّ مادری، عمو و مربّی هم گفته میشود. چنانکه فرزندان یعقوب به پدران و عموی پدر خود حضرت اسماعیل نیز اب گفتند: «نعبد الهک و اله آبائک ابراهیم و اسماعیل و اسحاق» **بقره، 133.*** وپیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نیز فرمود: «أنا و علیّ أبَوا هذه الاُمّة» ** بحار، ج16، ص 364.*** ، من و علی، پدران این اُمّتیم. آزر، عموی ابراهیم بود، نه پدرش. پدران ابراهیم همه موحّد بودهاند.
از علمای اهل سنّت نیز، طبری، آلوسی و سیوطی میگویند: آزر پدر ابراهیم نبوده است. به علاوه، ابراهیم به پدر و مادر خویش دعا کرد: «ربّنَا اغفِر لی و لوالدیّ...» **ابراهیم، 41.*** در حالی که مسلمان حقّ ندارد برای مشرک طلب مغفرت کند، هرچند فامیل او باشد.
از مجموع اینها برمیآید که «أب» در این آیه به معنای پدر نیست. به علاوه نام پدر ابراهیمعلیه السلام در کتب تاریخ، «تارُخ» ذکر شده است، نه آزر. ** تفسیر المیزان.***
استغفار حضرت ابراهیم برای عمویش آزر نیز قبل از روشن شدن روحیّهی کفر او و به خاطر وعدهای بود که به او داده بود، و چون فهمید که حقّپذیر نیست، از او تبرّی جست و جدا شد. «فلمّا تبیّن له انّه عدوٌّ للّه تبرّأ منه» **توبه، 114.***
پیام ها
1- خویشاوندی، مانع نهی از منکر نیست. «اذ قال ابراهیم لابیه...»
2- ملاک در برخورد، حقّ است نه سنّ و سال. «قال ابراهیم لابیه»
(حضرت ابراهیم به عموی خود که سن بیشتر داشته، آشکارا حقّ را بیان کرده و هشدار داده است.)
3- در شیوهی دعوت به حق، باید از بستگان نزدیک شروع کرد. «لابیه» و باید از مسائل اصلی سخن گفت. «أتتّخذ اصناماً آلهة»
4- سابقهی شرک وبتپرستی، به پیش از رسالت حضرت ابراهیم بازمی گردد. «أتتّخذ اصناماً»
5 - اکثریّت، سابقه و سنّ، باطل را تبدیل به حقّ نمیکند و همه جا ارزش نیست. «أراک و قومک فی ضلال»
6- بتپرستی، انحرافی است که وجدانهای سالم و عقل، از آن انتقاد میکنند. «أتتّخذ أصناماً... ضلال مبین»
7- گرچه ابراهیمعلیه السلام حلیم بود، «اِنّ أبراهیم لاوّاه حلیم» **توبه، 114.*** و پیامبر باید حتّی با فرعون هم نرم حرف بزند، ولی لحن برخورد حضرت ابراهیم در این آیه، به خاطر اصرار عمویش بر کفر بود. «اِنّی اراک و قومک فی ضلال مبین»