أَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ الْسَّمَوتِ وَالْأَرْضَ وَجَعَلَ الْظُّلُمَتِ وَ الْنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ
ستایش مخصوص خداوندی است که آسمانها و زمین را آفرید و تاریکیها و روشنی را قرار داد، امّا کافران (دیگران را) با پروردگارشان برابر و همتا میگیرند.
نکته ها
در تمام قرآن، واژهی «نور» مفرد و واژهی «ظلمات» به صورت جمع آمده است. اصولاً حقّ، یکی و راههای باطل بسیار است. آری نور، نشانهی وحدت و ظلمات، نشانهی پراکندگی است. «یعدلون» از «عدل»، به معنای همتاست.
اوّلین آیهی این سوره، به «آفرینش نظام هستی»، دوّمین آیه به «آفرینش انسان» و سوّمین آیه به نظارت بر «اعمال و رفتار انسان» اشاره دارد.
به فرمودهی حضرت علی علیه السلام: این آیه، پاسخ به سه گروه از منحرفان است:
الف: «مادّیون» که منکر آفرینش الهی و حدوث خلقتند. «خلق السماوات ...»
ب: «دوگانه پرستان» که برای نور و ظلمت دو مبدأ قائلند. «جعل الظّلمات والنّور» **َوِستا«ی فعلی، اهریمن را خدای ظلمات و اهورا مزدا را خدای نور دانسته و میان آن دو تضادّ قائل است. تفسیر الکاشف.***
ج: «مشرکین» که برای خداوند، شریک وشبیه قائلند. «ثمّ الّذین کفروا بربّهم یعدلون» **تفسیر نورالثقلین.***
امام موسیبن جعفرعلیهما السلام دربارهی «...بربّهم یعدلون» فرمودند: یعنی کافران، ظلمات و نور و جور و عدل را یکسان میشمارند. **تفسیر عیّاشی ؛ بحار، ج9، ص355.***
پیام ها
1- خداوند هم از عدم به وجود آورده است، هم در موجودها، کیفیّات جدید و نوآوریهایی قرار میدهد. (آفرینش ابتدائی «خَلَق» آفرینش تَبَعی «جَعَل»)
2- شریک دانستن برای خدا، نوعی انکار خدا وکفر به اوست. «الّذین کفروا بربّهم یعدلون»
توضیحات
سیمای سورهی انعام
این سوره، یکصد وشصت وپنج آیه دارد وهمهی آیاتش یکجا در مکّه و با تشریفات خاصّی نازل شده است. جبرئیل، این سوره را با بدرقهی هفتاد هزار فرشته بر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله نازل کرد.
پیام اصلی آیات این سوره، مبارزه با شرک و دعوت به توحید است. از آنجا که مشرکان جزیرة العرب به اعتقاد خود، بعضی چهارپایان را حلال و برخی را حرام میدانستند، قرآن در مقام مبارزه با اینگونه خرافات و باورهای غلط، از آیهی 136 این سوره به بعد، احکامی را در مورد چهارپایان بیان میدارد که بدین جهت این سوره، «انعام» نام گرفته است.
روایاتی دربارهی فضیلت این سوره و نیز برآورده شدن حاجت به واسطهی تلاوت این سوره آمده است. از جمله از امام صادق علیه السلام نقل شده که هر کس چهار رکعت نماز (با دو سلام) بخواند، آنگاه این سوره و سپس دعایی را قرائت کند، حاجاتش برآورده میشود. (تفسیر اطیبالبیان.)
در هیچ سورهای به اندازهی این سوره، کلمهی «قل» نیامده است. تکرار 44 بار این خطاب به پیامبر، شاید به خاطر آن است که در این سوره، عقائد باطل و انحرافها و توقّعات بی جای مشرکان بیان شده و لازم است قاطعیّت در کار باشد. این مطلب بیانگر آن است که پیامبرصلی الله علیه وآله مأمور است متن وحی را بیکم و کاست بگوید.