تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 3(سوره های مائده و انعام)
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره مائده آیه 6

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَوةِ فَاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَإِن کُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواْ وَإِن کُنتُم مَّرْضَی‏ أَوْ عَلَی‏ سَفَرٍ أَوْ جَآءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغَآئِطِ أَوْ لَمَسْتُمُ النِّسَآءَ فَلَمْ‏تَجِدُواْ مَآءً فَتَیَمَّمُواْ صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ مَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیْجَعْلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَ لِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‏

ای کسانی‏که ایمان آورده‏اید! هرگاه به نماز برخاستید، پس صورت و دستهایتان تا آرنج را بشویید و قسمتی از سر و پاهایتان را تا برآمدگی روی پا مسح کنید. و اگر جُنُب بودید، خود را پاک کنید (و غسل نمایید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا یکی از شما از محلّ گودی (محل قضای حاجت) آمده یا با زنان تماس گرفتید (و آمیزش جنسی کردید) و آبی (برای غسل یا وضو) نیافتید، با خاک پاک تیمّم کنید، پس (قسمتی از) صورت و دستانتان را از آن خاک (که بر دستانتان مانده) مسح کنید، خداوند نمی‏خواهد که شما را در تنگی قرار دهد، بلکه می‏خواهد شما را پاک کند و نعمتش را بر شما کامل سازد، شاید شما شکرگزار باشید.
نکته ها
در آیه‏ی 43 سوره نساء، به موضوع غسل و تیمّم اشاره شد، در اینجا علاوه بر آن دو، به مسأله‏ی وضو هم اشاره شده است.
واژه‏ی «قیام»، هرگاه با حرف «الی» همراه شود، به معنای اراده کردن است. «اذا قُمتم الی الصّلاة» یعنی هرگاه تصمیم به نماز خواندن گرفتید.
کلمه‏ی «جُنب»، به زن و مرد، مفرد و جمع، بطور یکسان اطلاق می‏شود. شاید در این آیه، مراد از جنب شدن، تنها احتلام باشد و منظور از لمس زنان، آمیزش جنسی.
مراد از فرمان «فاطّهروا» انجام غسل است. به قرینه اینکه در آیه‏ی 43 نساء به جای «فاطّهّروا»، «تغتسلوا» فرموده است.
قید «الی المرافق»، برای بیان محدوده‏ی شستن است، نه جهت شستن. از آنجا که کلمه‏ی «یَد» در زبان عربی، هم به دست، از انگشتان تا مچ و هم به دست، از انگشتان تا آرنج و هم به دست، از انگشتان تا کتف، اطلاق می‏شود این آیه می‏فرماید: در وضو، دست تا آرنج را بشویید، نه کمتر و نه بیشتر.
در تیمّم، روح بندگی نهفته است، چون دست به خاک زدن ومالیدن آن به پیشانی که بلندترین عضو بدن است همراه با قصد قربت، نوعی تواضع وخاکساری در برابر خداست.
آن گونه که آب آلودگی را برطرف می‏کند، خاک پاک هم خاصیّت میکرب کشی دارد. چون در معرض تابش آفتاب و ریزش باران است.
«صَعید»، از «صعود» به معنای زمین بلند است. امام صادق‏علیه السلام در تفسیر «صعیداً طیّباً» فرمودند: زمین بلندی که آب از آن سرازیر شود. **معانی‏الاخبار، ص‏283.*** آری، زمین گودی که آب آلوده در آن جمع می‏شود، برای تیمّم مناسب نیست، زیرا شرط تیمّم، خاک پاک است.
در حدیث می‏خوانیم: «لا صلاة الاّ بطهور» **تهذیب، ج‏1، ص‏49.*** ، نماز جز با طهارت (وضو یا غسل یا تیمم) صحیح نیست.
در حدیث می‏خوانیم: «اِبدأ بما بدء اللّه» **تفسیر نورالثقلین.*** از همانجا آغاز کن که خداوند در قرآن آغاز نموده است. همان گونه که در قرآن اوّل شستن صورت، بعد دست‏ها وبعد مسح سر وبعد مسح پا آمده است، ترتیب وضو نیز همین گونه است.
از امام سؤال شد که چرا در وضو بخشی از سر مسح می‏شود؟ فرمودند: «لمکان الباء» به خاطر حرف «باء» در کلمه‏ی «برؤسکم» زیرا معنای آن قسمتی از سر است واگر آیه «وامسحوا رؤسکم» بود در آن صورت باید همه‏ی سر را مسح می‏کردیم. ** کافی، ج‏3، ص‏30.***
امام صادق‏علیه السلام فرمود: مراد از «لامستم»، آمیزش جنسی است، ولی خداوند آن را پوشانده و پوشاندن اموری را دوست دارد، لذا آن گونه که شما نام می‏برید، نام نبرده است. **کافی، ج‏5، ص 555.***
امام رضا علیه السلام درباره‏ی فلسفه وضو می‏فرماید:
* «یکون العبد طاهراً اذا قام بین یدی الجبّار»، زمینه پاکی هنگام ایستادن در برابر خداست.
* «مطیعاً له فیما أمره»، نشانه‏ی بندگی و اطاعت است.
* «نقیّاً من الادناس و النّجاسة»، عامل دوری از آلودگی‏ها و نجاست است.
* «ذهاب الکسل و طرد النّعاس»، مایه‏ی دوری از کسالت و خواب آلودگی است.
* «وتزکیة الفؤاد للقیام»، آماده سازی و رشد روحی برای نماز است. **وسائل، ج‏1، ص 367.***
پیام ها
1- نظافت و طهارت، لازمه‏ی ایمان است. «یا ایّها الّذین آمنوا... فاغسلوا... فاطّهروا»
2- طهارت، شرط نماز است. «فاغسلوا»
3- همچنان که تماس با قرآن مخصوص پاکان است، ** لایمسّه الاّ المطهّرون». واقعه، 79.*** ارتباط با خدا هم نیاز به طهارت دارد.«فاغسلوا»
4- آلودگی جسم، مانع قرب به خداست. «اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا»
5 - اصل در کلام، رعایت حیا و عفّت و ادب است، خصوصاً در مسائل زناشویی. «لامستم النساء» البتّه در مسائل حقوقی، برای این که حقّی ضایع نشود، قانون روشن و بی‏پرده بیان می‏شود. مثل آیه «دخلتم بهنّ» **نساء، 23.*** که در مورد مهریّه است، یا جمله‏ی «احصنت فرجها» **انبیاء، 91.*** که در مورد رفع اتهام از حضرت مریم است.
6- شرایط و مقدّمات نماز، تخفیف بردار هست، ولی تعطیل بردار نیست. «فلم تجدوا ماءً فتیمموا»
7- برای پیدا کردن آبِ وضو و غسل باید تلاش کرد، اگر پیدا نشد آنگاه نوبت به تیمّم می‏رسد. («فلم تجدوا» در جایی است که انسان تلاش کند ولی نیابد.)
8 - با آب یا خاک آلوده، نمی‏توان با خدای پاک، ارتباط برقرار کرد. «صعیداً طیّباً»
9- هم خوردنی‏ها باید طیّب باشد، که در دو آیه قبل به آن اشاره شد، هم تیمّم باید به خاک طیّب باشد. «صعیداً طیّباً»
10- در احکام دین، حرج و دشواری نیست. «ما یرید اللّه... من حرج»
11- هدف از وضو و غسل و تیمم، طهارت معنوی و آمادگی برای ارتباط با خداوند است. « لیطهّرکم»
12- تکالیف الهی، برای انسان نعمت است. «لیتمّ نعمته علیکم»
13- انجام تکلیف، یکی از مصادیق شکر خداست. «لعلّکم تشکرون»