(169) إِلَّا طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَلِدِینَ فِیهَآ أَبَداً وَکَانَ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیراً
مگر به راه جهنّم، که برای همیشه در آن ماندگارند و این (عذاب و کیفر) بر خداوند آسان است.
نکته ها:
مراد از «ضلال بعید» گمراهی مضاعف کافران است. کفر، یک گمراهی است و مانع شدن از ایمان دیگران، گمراهی دگر. کفر یک انحراف است و خود را بر حقّ دانستن، انحرافی بالاتر. کفر، ظلم به خویش است و مانع راه دیگران شدن، ظلم به تاریخ و نسل بشر.
شاید مراد از «ظلم» در آیهی 168، همان مانع شدن از هدایت دیگران باشد. زیرا چه ظلمی بالاتر از ظلم فکری و فرهنگی و اعتقادی؟
سختترین عذابها و بدترین تعبیرات، برای کافرانی بیان شده که با انواع تبلیغات، تهمتها و تهدیدات، مانع رسیدن پیام حقّ به گوش حقّجویانند. (عدم مغفرت، عدم هدایت، دوزخی شدن و جهنّم ابدی)
پیام ها:
1- باز دارندگان مردم از هدایت، خود در گمراهی سختی هستند. (ضلّوا ضلالا بعیدا)
2- کفر و ظلم، در کنار همند و نتیجهی آنها، محرومیّت از آمرزش و هدایت الهی است. (کفروا و ظلموا... لا لیهدیهم)
3- کیفر کافرانِ ظالم که مانع هدایت مردمند، دوزخ ابدی است. (جهنّم خالدین فیها)