(102) وَإِذَا کُنْتَ فِیْهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَوةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ مَّعَکَ وَلْیَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُواْ فَلْیَکُونُواْ مِنْ وَرَآئِکُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَی لَمْ یُصَلُّواْ فَلْیُصَلُّواْ مَعَکَ وَلْیَأْخُذُواْ حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَّیْلَةً وَحِدةً وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کَانَ بِکُمْ أَذیً مِّنْ مَّطَرٍ أَوْ کُنتُمْ مَّرْضَی أَنْ تَضَعُواْ أَسْلِحَتَکُمْ وَخُذُواْ حِذْرَکُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکَفِرینَ عَذَاباً مُّهِیناً
(ای پیامبر!) هرگاه (در سفرهای جهادی) در میان سپاه اسلام بودی و برای آنان نماز برپا داشتی، پس گروهی از آنان با تو (به نماز) بایستند و سلاحهای خود را همراه داشته باشند، پس چون سجده کردند (قیام نمایند و رکعت دوّم را فرادی انجام داده پس بروند و) پشت سر شما (نگهبان) باشند، و گروه دیگر که نماز نخواندهاند (از رکعت دوّم) با تو نماز بخوانند و وسایل دفاع و سلاحهای خود را با خود داشته باشند، کافران دوست دارند که شما از سلاح و ساز و برگ خود غافل شوید تا یکباره بر شما حمله آورند، و اگر از باران رنجی به شما رسید یا بیمار و مجروح بودید، گناهی بر شما نیست که سلاحهایتان را بر زمین بگذارید و (فقط) وسایل دفاع با خود داشته باشید. همانا خداوند برای کافران عذابی خوارکننده فراهم کرده است.
نکته ها:
در سال ششم هجری، پیامبر با گروهی به سوی مکّه عزیمت کردند. در منطقهی حدیبیّه، با خالدبن ولید و دویست نفر همراه او مواجه شدند که برای جلوگیری از ورود آن حضرت، سنگر گرفته بودند. پس از اذانِ بلال و برپایی نماز جماعت، خالدبنولید فرصترا مناسب دید که هنگام نماز عصر یکباره حمله کند. آیه نازل شد و از توطئه خبرداد. خالد پس از دیدن این معجزهی وحی، مسلمان شد.**تفسیر مجمعالبیان.***
در این نماز، گروه اوّل پس از پایان رکعت اوّل، برخاسته بقیه نماز را خود تمام میکنند و امام جماعت صبر میکند تا گروه دیگر به رکعت دوّم برسند و با سلاح، به نماز جماعت بپیوندند.
پیام ها:
1- نماز، حتّی در صحنهی جنگ تعطیل نمیشود و رزمنده، بینماز نیست. (اقمت لهم الصلوة....و لیأخذوا اسلحتهم)
2- در اهمیّت نماز جماعت همین بس که در جبههی جنگ با دشمن، حتّی با یک رکعت هم برپا میشود. (و لتأت طائفة اُخری لم یُصلّوا فلیُصلّوا)
3- در هنگام پیش آمدن دو وظیفه (جهاد و نماز)، نباید یکی فدای دیگری شود. (فلتقم... ولیأخذوا)
4- در همه حال، هشیاری لازم است، حتّی نماز نباید مسلمانان را از خطر دشمن غافل کند. (و لیأخذوا اسلحتهم)
5 - رهبر، محور وحدت و عبادت است. (کنت فیهم ... اقمت لهم الصلوة)
6- تقسیم کار، تعاون و شریک کردن دیگران در کارهای خیر، حتّی در حسّاسترین موارد، از عوامل الفت جامعه است. در این آیه، دو رکعت نماز جماعت میان دو گروه تقسیم شده، تا تبعیضی پیش نیاید و همه در خیر شریک باشند. (و لتأت طائفة اُخری...)
7- فرمانهای الهی به تناسب شرایط، متفاوت است. (این آیه مربوط به نماز خوف در برابر دشمن است.) (فلتقم طائفة منهم)
8 - نماز جماعت در جبهه، نشان عشق به هدف و خدا و رهبر و پایبندی به ارزشهاست. (اذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلوة)
9- در جبهه باید جابه جایی نیروها در فاصلهی یک رکعت نماز، امکان پذیر بوده باشد. (و لتأت طائفة اُخری لم یُصلّوا فلیُصلّوا)
10- هر چه مدّت نماز در جبهه بیشتر شود، فرصت دشمن برای حمله افزایش مییابد. پس باید حفاظت بیشتری داشت. در رکعت اوّل، داشتن اسلحه کافی است ولی در رکعت دوّم، هم اسلحه و هم ابزار دفاع. (ولیأخذوا اسلحتهم... ولیأخذوا حذرهم و اسلحتهم)
11- خداوند، پیامبرش را از توطئهها و نقشههای پنهانی دشمن آگاه میکند. (با توجّه به شأن نزول که ولید قصد کرد تا هنگام نماز جماعت حمله کند و با این آیه طرح او لغو شد.)
12- حرکت با اخلاص شما، سبب امدادهای الهی در وقت خود است. (نزول این آیه و فرمان نماز خوف، یک امداد الهی در مقابل آن توطئه بود.)
13- در جبهه، مراسم عبادی نباید طولانی شود و کارهای مانع هوشیاری، ممنوع است. (ودّ الذین کفروا لو تغفلون)
14- از آرزوهای دشمن، آگاه باشید. (ودّالذین)
15- عبادت، وسیلهی غفلت از دشمن نشود. (تغفلون)
16- احتمال غفلت در مسلمانان واقعی ضعیف است. (کلمه (لو) در جمله (لو تغفلون) نشانهی این معناست.)
17- با هوشیاری، باید از امکانات نظامی و اقتصادی حفاظت کرد. (اسلحتکم و امتعتکم)
18- غفلت امّت اسلامی، شبیخون کفّار را در پی خواهد داشت. (میلة واحدة)
19- هر سخن و برنامه و حرکتی که مسلمانان را غافل کند، گامی است در جهت اهداف و خواستههای دشمن. (ودّ الذین کفروا لو تغفلون)
20- ملاک و مجوّز معافیّت از جبهه و سربازی، مرض و ضرر است. (بکم أذیً... او کنتم مرضی)
21- بارانی مجوّز زمین گذاشتن اسلحه است که با ضرر و آزار همراه باشد. در باران بی ضرر رزمنده سلاح بر زمین نمیگذارد. (بکم أذیً من مطرٍ)
22- در هیچ حالی، رزمنده نباید از وسائل حفاظتی دور باشد. حتّی اگر اسلحه ندارد، زره بر تن داشته باشد. (خذوا حذرکم)
23- تهدید کفّار و امید و دلگرمی دادن به مؤمنان، از شیوههای قرآن است. (أعدّ للکافرین عذاباً مهیناً)
24- در آینده، ذلّت از آنِ کافران است. (للکافرین عذاباً مهیناً)