(94) یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُواْ وَ لَاتَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمْ السَّلَمَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ کَثِیرَةٌ کَذَ لِکَ کُنْتُمْ مِّنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُم فَتَبَیَّنُواْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هرگاه در راه خدا (برای جهاد) گام برداشتید پس (در کار دشمن) تحقیق کنید و به کسی که نزد شما (با کلامی یا عملی یا سلامی یا پیشنهادی) اظهار اسلام و صلح میکند، نگویید: تو مؤمن نیستی، تا بدین بهانه کالای زندگی دنیا و غنائم بدست آورید. زیرا که غنائم بسیار، نزد خداوند است. شما نیز خودتان قبلاً این گونه بودید، پس خداوند بر شما منّت نهاد (تا ایمان در جانتان نفوذ کرد) پس تحقیق کنید (و زود دست به اسلحه نبرید) که خداوند همواره به آنچه انجام میدهید، به خوبی آگاه است.
نکته ها:
پس از نبرد خیبر، رسول خداصلی الله علیه و آله «اُسامة بن زید» را همراه گروهی از مسلمانان به سوی یهودیان در یکی از روستاهای فدک اعزام کرد تا آنان را به اسلام یا قبول شرایط ذمّه دعوت کنند. یکی از یهودیان به نام «مرداس» با آگاه شدن از آمدن سپاه اسلام، اموال و خانوادهی خود را در پناه کوهی قرار داد و در حالی که به توحید و نبوّت پیامبر گواهی میداد، به استقبال مسلمانان آمد. اُسامه به خیال آنکه او از روی ترس اظهار اسلام میکند، او را کشت و اموالش را به غنیمت گرفت. پیامبر خدا از این رفتار که به کشتن یک مسلمان انجامید، ناراحت شد.
انگیزهی مادّی و کسب غنائم در جهاد، چیزی است که اسلام آن را نکوهش کرده و از اقدام شتابزده و کشتن بی تحقیق، زیر عنوان حرکت انقلابی و قاطعیّت، انتقاد نموده است.
جملهی (کذلک کنتم من قبل) هم میتواند اشاره به این باشد که شما خودتان هم در آغاز، به ظاهر ادّعای اسلام میکردید و هم میتواند (آن گونه که در المیزان آمده است) اشاره به این باشد که خود شما نیز در جاهلیّت با انگیزههای مادّی و برای رسیدن به غنائم میجنگیدید و اسلام آن انگیزهها را از میان برد.
ممکن است مراد از (القی الیکم السلام) اظهار اسلام وگفتن شهادتین باشد که با شأن نزول موافق است ویا مراد از القاء سلام، پیشنهاد آتشبس و ترک جنگ و تسلیم باشد نه اسلام آوردن، که معنای آیه این میشود: به کسی که پیشنهاد عدم تعرّض میکند و اظهار تسلیم و ترک جنگ دارد، نگویید: تو به حرفت ایمان نداری ودروغ میگویی تا بتوانید او را بکشید و غنائمی به دست آورید.**تفسیر راهنما.***
البتّه ممکن است مراد از جمله (تبیّنوا) در آخر آیه، تحقیق در تاریخ جاهلیّت باشد. یعنی شما قبل از اسلام برای دنیا جنگ میکردید پس تحقیق کنید یعنی تاریخ را بررسی کنید که چگونه اسلام به شما رشد داد، پس از تازه مسلمانان توقّع بالا نداشته باشید.**تفسیر راهنما ذیل آیه.***
پیام ها:
1- جهاد باید بر اساس اطلاعات وآگاهی از وضعیّت واهداف دشمن باشد. (فتبیّنوا)
2- کسانی را که اظهار اسلام میکنند، با آغوش باز بپذیرید. (لاتقولوا... لست مؤمناً)
3- در جبههی جهاد، از قدرت خود سوء استفاده نکنید. (لا تقولوا... لستَ مؤمناً)
4- بر چسبِ بیدینی به دیگران زدن و عجله در نسبت دادن کفر به افراد مشکوک ممنوع. (لا تقولوا... لستَ مؤمناً)
5 - ما مأمور به ظاهریم، نه درون افراد، اگر گفتارشان را نمیپذیریم، فوری هم ردّ نکنیم. (لا تقولوا... لستَ مؤمناً)
6- نه تنها ادّعا دلیل میخواهد، بلکه ردّ مطلب نیز دلیل میخواهد. (لاتقولوا... لستَ مؤمناً)
7- با انگیزههای مادّی دیگران را تکفیر نکنید. (تبتغون عرض الحیاة الدنیا)
8 - در جنگها، اهداف مادّی را کنار بگذارید و قداست جهاد را با غنیمت طلبی نشکنید. (تبتغون عرض الحیاة الدنیا)
9- جاذبهی دنیا، رزمندگان جان بر کف را هم رها نمیکند. (اذا ضربتم فی سبیل اللّه... تبتغون عرض الحیاة الدنیا)
10- هدف از جهاد، پیوستن دیگران به اسلام است، نه کسب غنائم. پس به خاطر غنائم، دیگران را متّهم به بیدینی نکنیم. (لا تقولوا... لستَ مؤمناًتبتغون عرض الحیاة الدنیا)
11- خطر عوض شدن انگیزهها در جهاد، بسیار مهم است.(تبتغون)
12- دنیا، عارضی، ناپایدار و زودگذر است. (عرض الحیاة الدینا)
13- زهد و بیاعتنایی به دنیا، باید اخلاق رزمندهی مؤمن باشد. (تبتغون عرض الحیاة الدنیا)
14- شما بیتحقیق و بیپروا گام برندارید، خداوند مسائل مادّی را حل میکند. (فعنداللّه مغانم کثیرة)
15- یاد پاداشهای الهی، دنیا را در نظر کوچک میکند. (فعنداللَّه مغانم کثیرة)
16- نعمتهای مادّی را هم از خدا بخواهیم. (فعندالله مغانم)
17- انسان فطرتاً دنبال منافع مادّی است و باید به نحوی تأمین شود، چه بهتر که با شناساندن ارزشهای بهتر و جهت دادن به این خواسته فطری او را از سقوط در ورطه سودهای کم و ناروا باز داریم. (فعندالله مغانم کثیرة)
18- دنیاگرایی، خصلتی جاهلی است. (کذلک کنتم من قبل)
19- خود را به جای دیگران بگذارید، بعد قضاوت کنید. شما هم روزی چنین بودید. (کذلک کنتم من قبل)
20- مغرور نشوید، که ایمانتان از خداست. (فمنّ الله علیکم)
21- هدایتهای الهی، منّت خداوند بر ماست. (فمنّ الله علیکم)
22- نعمتها مسئولیّت آورند. (منّ اللهّ علیکم فتبیّنوا)
23- خطر و ضرر قتل نابجا، بیش از احتمال نفاق از سوی دشمنان و از دست دادن غنائم است. عهدهداران مال و جان و آبروی مردم، باید اصل احتیاط و تحقیق را فراموش نکنند. (فتبیّنوا... فتبیّنوا)
24- نه سادهاندیش باشید، نه زود باور. نه بد اندیش و نه کینهتوز. (فتبیّنوا)
25- در حوادث جنگ که زمینه و بهانه برای قتل بی گناهان است، با عقل و حوصله برخورد کنید، نه با احساسات، که خداوند، آگاه و بیناست. (ان اللّه کان بما تعملون خبیراً)