(36) وَاعْبُدُواْ اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَ لِدَینِ إِحْسَناً وَبِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَمَی وَالْمَسَکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَی وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَایُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً
و خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و به بستگان و یتیمان و بینوایان و همسایهی نزدیک و همسایهی دور و یار همنشین و در راه مانده و زیردستان و بردگانتان (نیز نیکی کنید.) همانا خداوند، هر که را متکبّر و فخرفروش باشد، دوست نمیدارد.
نکته ها:
این آیه، از حقّ خدا (واعبدوااللَّه) تا حقّ بردگان (ملکت ایمانکم) را بیان کرده و این نشانهی جامعیّت اسلام است.
(الجار ذیالقربی والجار الجنب)، شامل همسایهی فامیل و غیر فامیل، هم عقیده و غیر هم عقیده نیز میشود. به گفتهی روایات تا چهل خانه از هر طرف، همسایهاند.**وسائل، ج12، ص131.*** یعنی در مناطق کوچک، همه همسایهاند.
(الصاحب بالجنب)، شامل رفقای دائمی یا موقّت، رفقای سفر، یا آنان که به امید نفعی سراغ انسان میآیند، میشود.
(ابنالسبیل)، ممکن است در وطن خود متمکن باشد و ما شناختی از او و بستگانش نداشته باشیم، فقط بدانیم که درماندهی در سفر و فرزند راه است که باید مورد حمایت قرار گیرد.
(مختال)، کسی است که در دنیای خیال، خود را بزرگ میپندارد و تکبر میکند. اگر به اسب هم «خیل» میگویند چون متکبّرانه راه میرود.
احسان به پدر و مادر، شامل محبّت، خدمت، کمک مالی، علمی، عاطفی و مشورت با آنان میشود.
شرط احسان به والدین خوب بودن آنان نیست، ولی اطاعت از والدین در صورتی است که آنان به امری بر خلاف رضای خدا فرمان ندهند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: پیامبرصلی الله علیه و آله و علی علیه السلام پدران این امّت هستند، زیرا در قرآن آمده: (اعبدوا اللّه... و بالوالدین احساناً)**تفسیر عیّاشی، ج1، ص241.***
پیام ها:
1- تنها عبادت خدا کافی نیست، دوری از هرگونه شرک و ریا لازم است. (واعبدوا اللَّه ولاتشرکوا...)
2- نیکی به پدر و مادر، در کنار بندگی خدا وتوحید مطرح است. (واعبدوااللَّه... و بالوالدین احسانا)
3- خداپرست واقعی باید نسبت به بستگان، محرومان و همسایگان خود، متعهّد و مسئول باشد. (اعبدوااللَّه... ذی القربی و الیتامی)
4- همسایگان دور نیز بر انسان حقّ دارند. (الجار الجنب)
5 - در احسان کردن به اولویّتها توجّه کنید. نام والدین قبل از بستگان و نام آنان قبل از یتیمان آمده است.
6- بیتوجّهی به والدین و بستگان و یتیمان و محرومان جامعه، نشانهی تکبّر و فخر فروشی است. (ان اللّه لایحبّ من کان مختالاً فخوراً)
7- احسان، باید همراه با تواضع باشد. در ابتدای آیه سفارش به احسان شده و در پایان از تکبّر نهی نموده است. (لایحبّ کلّ مختال)