(191) اَلَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَماً وَقُعُوداً وَعَلَی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلِقْ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَطِلاً سُبْحَنَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
(خردمندان) کسانی هستند که ایستاده و نشسته و (خوابیده) بر پهلو یاد خدا میکنند و در آفرینش آسمانها و زمین اندیشه میکنند (و از عمق جان میگویند:) پروردگارا! این هستی را باطل و بی هدف نیافریدهای، تو (از کار عبث) پاک و منزّهی، پس ما را از عذاب آتش نگهدار.
نکته ها:
به فرمودهی امام باقر علیه السلام، افراد سالم، نماز را ایستاده و افراد مریض، نشسته و افراد عاجز، به پهلو خوابیده، به جا آورند.**تفسیر برهان، ج1، ص333. (به نقل از تفسیر راهنما)***
پیام ها:
1- نشانهی خردمندی، یاد خدا در هر حال است. (اولوا الالباب الّذین یذکرون اللّه قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم)
2- اهل فکر، باید اهل ذکرباشند. (اولوا الالباب الّذین یذکرون ... و یتفکّرون)
3- ایمان بر اساس فکر و اندیشه ارزشمند است. (یتفکّرون فی خلق السموات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً)
4- ایمان و اعتراف با تمام وجود ارزش دارد. نباید به اعتراف زبانی اکتفا کرد. (یتفکّرون... ربّنا ما خلقت...)
5 - ذکر وفکر، همراه یکدیگر ارزش است. متأسفانه کسانی ذکر میگویند، ولی اهل فکر نیستند وکسانی اهل فکر هستند، ولی اهل ذکر نیستند. (یذکرون... یتفکّرون)
6- آنچه سبب رشد و قرب است، ذکر و فکر دائمی است نه موسمی. (یذکرون) و (یتفکّرون) فعل مضارعاند که نشان استمرار است.
7- شناختِ حسّی طبیعت کافی نیست، تعقّل و تفکّر لازم است. (یتفکّرون فی خلق السموات والارض)
8 - کسی که در آفرینش آسمانها و زمین فکر کند، پی میبرد که خالق هستی، پروردگار ما نیز هست. (یتفکّرون... ربّنا)
9- آفرینش بیهوده نیست، گرچه همه اسرار آن را درک نکنیم. (ماخلقتهذاباطلاً)
10- اوّل تعقّل و اندیشه، سپس ایمان و عرفان،آنگاه دعا و مناجات. (یتفکّرون... ربّنا... فقنا)
11- اگر هستی بیهوده و باطل نیست، ما هم نباید بیهوده و باطل باشیم. (ماخلقت هذا باطلاً... فقنا عذاب النار)
12- هستی هدفدار است، پس هر چه از هدف الهی دور شویم به دوزخ نزدیک میشویم. (فقنا عذاب النّار)
13- قبل از دعا، خدا را ستایش کنیم. (سبحانک فقنا...)
14- ثمرهی عقل و خرد، ترس از قیامت است. (اولوا الالباب... فقنا عذاب النار)