چیزهای بی ارزش و بی مقدار به راحتی به دست میآیند، اما به دست آوردن چیزهای با ارزش و نفیس دشوار است و بای به دست آوردن آنها باید تلاش کرد. از این رو با توجه به ارزش و والایی ذکر خدا و تأثیر شایانی که در تأمین سعادت اخروی و دنیوی انسان دارد، اگر کسی بخواهد دائم الذکر شود، باید سالها تمرین و تلاش کند؛ چنان که اگر کسی بخواهد در یک رشتهای قهرمان شود، باید مدتها تمرین و تلاش کند تا به خواسته خود برسد. ما همان گونه که برای رسیدن به بسیاری از خواستههای دنیایی خود سالها زحمت میکشیم تا به آنها برسیم، برای رسیدن به کمالات اخروی نیز باید تلاش کنیم و چنان نیست که به راحتی به آنها دست یابیم.در این راه نیز نباید انتظار داشته باشیم که ره صد ساله را یک شبه طی کنیم. باید همواره در صدد ترک گناهان و پاک ساختن حریم دل از آلودگیهای معنوی بود و برنامهای منظم و مستمر برای عبادات در نظر گرفت. اگر انسان برنامهای منظم برای عبادت نداشته باشد و هر وقت میلش کشید عبادت کند - مثلا یک روز ده جزء قرآن بخواند و پس از آن چندین ماه به قرآن نگاه نکند - تغییر و تحول قابل توجهی در او پدید نخواهد آمد.
در اصول کافی بابی به استمرار و مداومت بر عبادت و عمل اختصاص داده شده است. در یکی از روایات آن باب امام صادق علیهالسلام میفرمایند:
ایاک أن تفرض علی نفسک فریضة فتفارقها اثنی عشر هلالا؛ (122)
مبادا عملی را بر خود واجب گردانی و تا دوازده ماه از آن دست برداری.
هم چنین آن حضرت در روایت دیگری میفرمایند:
کان علی بن الحسین صلوات الله علیهما یقول انی لاحب أن أداوم علی العمل و ان قل؛ (123) امام سجاد علیهالسلام میفرمود: من دوست دارم که بر عمل مداومت داشته باشم، گرچه کم باشد.
توصیه علما و بزرگان این است که انسان در آغاز عبادت و عملی، سبک مختصر را برگزیند تا بتواند آن را استمرار و تداوم بخشد و برایش به صورت ملکه در آید، نه این عمل و عبادتی سنگین و دشوار را انتخاب کند که تداوم آن ممکن نگردد. پس از آن به مرحله بالاتر وارد شود و عمل مفصلتری را انتخاب کند و بر انجام آن مداومت داشته باشد. چنان نیست که اگر اینان شبی را بیدار ماند و به عبادت و راز و نیاز گذارند بارش بسته شود و به نتیجه برسد. اگر کسی بخواهد از ذکر و یاد خدا نتیجه بگیرد، باید برنامهای برای ذکر داشته باشد و در طول سال به آن عمل کند. خواه آن برنامه انجام ساعتی عبادت در روز باشد، یا خواندن چند صفحه قرآن در هر روز باشد و یا با صلاحدید و نظر یکی از اساتید و اولیای خدا، ذکری را برگزیند و هر روز آن را بخواند. وقتی که این برنامه ادامه یافت، انجام عبادت و ذکر برای انسان راحت و هموار میگردد و او میتواند وقت بیشتری را صرف عبادت و ذکر کند. با ترک گناه و تداوم دادن به برنامه عبادتی، انسان به تدریج در مییابد که روزنههای بیشتری از نور به رویش گشوده میشود و رفته رفته احساس میکند که میتواند ذکر دایم داشته و در همه حالات به خدا متوجه باشد.
البته بهترین برنامههای عبادی در قرآن ارایه شده است؛ نظیر توصیه قرآن به ذکر و تسبیح خداوند در صبحگاه و شامگاه و عبادت و سجده در بخشی از شب.
و اذکر اسم ربک بکرة و أصیلا.من اللیل فاسجد له و سبحه لیلا طویلا؛ (124) و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد کن و بخشی از شب را در برابر او سجده کن و شبهای دراز او را به پاکی ستای.
این دستور برنامه کاملی در ذکر خدا و ارتباط با مبدأ وجود داشت.
بی تردید مقصود از چنین تسبیح و عبادتی که بخشی از شب را فرا میگیرد فراتر از نمازهای واجب، و عبارت است از نمازها و اذکار مستحبی که انسان در صدد انجام آنها بر میآید و برنامه دراز مدت و مستمری را برای آنها در نظر میگیرد.