%
مباحث مربوط به زندگی اجتماعی انسان را به دو دسته کلی میتوان تقسیم کرد: یک دسته مباحثی است که پدیدههایی را که در زندگی اجتماعی آدمیان واقع میشوند فقط از جهت تحقق و وقوعشان مورد مطالعه و بررسی قرار میدهد و کاری به حسن و قبحشان ندارد.%
دسته دیگر مباحثی است که درباره زندگی اجتماعی و شؤون گوناگون آن، احکام ارزشی صادر میکند و درباره خوبی یا بدی هر پدیده اجتماعی داوری میکند. به تعبیر دیگر در مباحث دسته اول گفتگو از «هستها و نیستها» و در مباحث دسته دوم سخن از «بایدها و نبایدها» میرود. بیشتر مباحث دسته اول در قلمرو «جامعهشناسی» و «فلسفه تاریخ» است که در گذشته به آنها پرداختهایم اما مباحث دسته دوم - که از این پس بدانها خواهیم پرداخت - عمدتاً تحت عنوان حقوق مندرج میشود.%
«پدیده اجتماعی» معنایی بسیار عام و گسترده دارد و حتی شامل پدیدههایی میشود که در ظرف جامعه - به یک معنا - واقعیت دارند اگر چه قوامشان به نوعی جعل و اعتبار است؛ مثلاً بحث از نهاد «حقوق» یا «حکومت» در جامعه بحثی است درباره یک پدیده اجتماعی، اگر چه قوام این قبیل مفاهیم به قرارداد و جعل است، زیرا به هر حال عمل «قرارداد کردن» و نیز آثار عینیی که بر قرارداد مترتب میشود همه از پدیدههای اجتماعی محسوب میشوند. منتها گاهی سخن بر سر این است که در هر جامعه قراردادهایی هست و بر اساس آن قراردادها کسانی متصدی مقامات و مناصب گوناگون میگردند و گاهی گفته میشود که باید چنین باشد یا آنان که عهدهدار کاری میشوند باید فلان رفتار را داشته باشند احکام نوع اول را احکام واقعی و توصیفی، و احکام نوع دوم را احکام دستوری و تکلیفی مینامند.%
%