داستان بنی اسرائیل را شنیدید برای محل شاهد عرض میکنم. در بنی اسرائیل دو طائفه به جان هم افتاده بودند. چون یک مقتولی بود که میگفتند، چه کسی او را کشته است؟ دو طائفه باهم در جنگ بودند، این قد همدیگر را زدند که خسته شدند. رفتند پیش حضرت موسی (علیه السلام) که ما چه کنیم؟
و اذ قال موسی لقومه آن الله یامرکم آن تدبحوا بقره(55)؛ خدا به شما امر میکند یک گاوی بکشید. آدمهای پوست کلفت خبیثی بودند. انصافا خیلی اذیت کردند. قالوا اتتخذنا هزوا ما را مسخره میکنی؟ گاو بکشیم! قال اعوذ بالله آن اکون من الجاهلین بالاخره گفتند رنگش باید چی باشد؟ شکلش چطور باشد؟ قرآن میفرماید: فذبحوها گاو را کشتند، و ما کادوا یفعلون؛ نزدیک بود اصلا نکشند. کشتند و نکشتند. حالا غرض چی بود؟ غرض این بود که یک عضوی از این گاو را به آن مقتول بزنند تا مقتول زنده بشود و قاتل خود را معرفی کند. البته، این معجزه بود. ما گاو بکشیم. نمیتوانیم مقتول زنده کنیم. فقط یک گاو از دست میدهیم. میگوید: فقلنا اضربوه ببعضها کذلک یحی الله الموتی و یریکم آیاته لعلکم تعقلون قرآن را خواندید.
خدا میخواهد قدرت نشان بدهد و گرنه من گاو بکشم. بزنم به مرده زنده میشود. خلاصه گاو را کشتند و یک عضوش را به مقتول زدند و مقتول زنده شد، قاتل خود را نشان داد. گفت قاتل من فلانی است. این قدر به جان هم نیافتید. یکی از مفسرین قرن هفتم مثل بسیار زیبایی دارد. میکوید: گاو نفس را اگر بکشید و یک از او را به قلب مرده بزنید قلب زنده میشود و قاتلش را نشان میدهد. واقعیت است. نفس را بکشید، گاو نفس را به عقل مرده، به قلب مرده بزنید. زنده میشود و قاتلش رانشان میدهد. خودت میفهمی که کجای کار خراب است.
یکی از اولیاء خدا به من گفت که در کربلا نه ماه ریاضت کشیدم، تمام اعمالم را نشانم دادند، ببین! اینا غیبت کردی؛ از اینجا بود که کتک خوردی. اینجا بود که دل شکست و... بله! باید گاو نفس را بکشی تا این باطل زنده شود و قاتل را نشان دهد. میگوید قاتل امشب دل شکستن است. قاتل دیشب غیبت بود. قاتل پری شب افتراء بود و هکذا.
حالا بر گردم به خطبه قد احیا عقله و امات نفسه(56) ابن ابی الحدید سنی معتزلی میگوید: هذا اجل کلام بالسوک میگوید بزرگترین کلام در سلوک این است. اثیری، ابن سینا، هر کس، هر چیزی گرفته از اینجا گرفته است. قد احیی عقله و امات نفسه حتی دق جلیله و لطف غلیظه و برق له لامع کثیر البرق کسانی که در ادب عربی وارد نیستند اگر این جمله را بخوانند این طور ترجمه میکنند که درخشندهای پر نور برای او درخشش میکند. نه! کثیر البرق به معنای کثیر النور نیست. بلکه یعنی کثیرالقطع و الوصل. و برق له لامع یک درخشندهای کثیر القطع و الوصل برایش پیش میآید. فابان له الطریق آن وقت راه را نشانش میدهند که بفرمایید. بله دستش را میگیرند و میبرند. درها و راها باز میشود و او را به سوی داراقامت میبرند و برای اواطمینان حاصل میشود. الا بذکر الله تطمئن القلوب(57) اصلش همین جاست که دیگر آرامش پیدا میکند و برای او اطمینان حاصل میشود.
شیخ ابو علی سینا، مرد بزرگی است. البته بعضیها او را فقط یک فیلسوف خشک میدانند، ولی من معتقدم به همان اندازه که فیلسوف بوده، به همان اندازه هم عارف بوده است. واقعا مرد بزرگی است. کتاب اشارات او را فخر رازی شرح کرده است. فخر رازی مثل این که نذر کرده هر چه شیخ بگوید، بگوید نخیر، این طور نیست. اما به باب نهم که رسیده آنجا نتوانسته کاری بکند. با همه عنادی که داشته به المنط التاسع فی مقاماتالعارفین که رسیده، میگوید: فهذا الباب لم یحمل مثله مانند این باب اصلا ساخته نشده است. آنجا دیگر نتوانسته حرفی بزند.
شیخ در باب نهم حرف عجیبی دارد. تفسیرش عجیب است. حضرت میفرماید: فبرق له لامع کثیر البرق. از کلام حضرت استفاده کرده و میگوید که انسان در مقام خداشناسی به جائی میرسد که چیزهایی نشانش میدهند. چشم و گوشش را باز میکنند. حالاچطور میشود؟ میگوید: قطع و وصل میشود. عبارت عجیبی است که شاید خیلی از شراح از کنارش ساده رد بشوند، ولی این خیلی عجیب است. ببینید چه میگوید. عجب مرد بزرگی بوده است! آدم فهمیده خیلی تماشایی است. همین جملهاش یک رساله حرف است. وقت دو تا معنا دارد. گاهی منظور یک مقدار از زمان است. مثل وقتی که ما میگوییم یک ساعت وقت دارم در لسان اهل عرفان وقت به آن لحظهای میگویند کهچیزی ار به سالک نشان میدهند. در قلم بعضی از بزرگان گاهی دیده میشود مینویسند: هذا ما افادنی وقتی آدم هایی که این اصطلاحات را نمیدانند خیال میکنند، میگوید، وقت داشتم این را نوشتم.این چشم و گوش باز شدن را وقت میگویند. و کل وقت یکتنفه وجدان هر وقت را دو وجد در وسط میگیرد. چطور؟ یم مهمان خیلی عزیزی است شما یک وجدی داری که این الان میآید. این وجده مثبت است. چقدر خوشحال هستی؟ دایم دم در نگاه میکنی و منتظر هستی. هر کس زنگ میزند خیال میکنی که همان مهمان است. خودت را آماده کردی. قتی آمد، چقدر خوشحالی؟ وقتی رفت نالهات بلند میشود. آن هم وجد است. منتهی یک جور دیگر است. این مهمان الان چطور است. بین این دو تا وجد تو ماند. شیخ این را میخواهد برساند که میگوید: و کل وقت یکتنفه وجدان
بروید دنبال این چیزها. گیر بیاورید. دیگر از من و امثال من گذشته.
شما جوانها، پرونده تان ضخیم نیست. البته پیرمردها هم پرونده شان خوب است. نه ایتکه خیال کنید میخواهیم آب پاکی ار روی دست اینها بریزیم. نه! در خانه خدا همیشه باز است. به خدا قسم ماها تنبل هستیم. اما شما جوانترها بارتان سبکتر از ماست بروید خدا عاقبت به خبرتان میکند آن شاء الله یک قدری زحمت بکشید. میگویند آقا! کجا برویم؟ نمیدانم. ولی اینها را که نمیدانید عمل کنید. میدانید دروغ بد است، غیبت بد است. جواب تند به پدر و مادر دادن بد است. اینها را که بلد هستید عمل کنید، بعد استاد را هم بسپار به خدا. من استاد سراغ ندارم چه میدانم؟ این قدر میدانم که دکان دار زیاد شده است. حالا بعضیها اصطلاح را عوض کردند، میگویند، دکان دو نبش، سوپر مارکت. قدم به قدم حجه العارفین مثل قارچ درست شده است. به خدا زبانم بسته است. بعضی چیزها را نمیگویم. سال گذشته در محضر مقام معظم رهبری مد ظله منبر رفته بودم. خیلی از شخصیتهای مملکتی هم بودند. گفتم درد دلم است؛ اینجا هم نگوییم، کجا بگوییم. در حضور ایشان عرض کردم دام، خیلی شده، دکان دار خیلی شده، خیلی! وقتی آمدم پائین چیزی فرمودند و صحبتی کردیم که ان شاء الله بعضی از مسائل درست میشود. جوآنها! به آن که میدانید، عمل کنید. بقیه را به خدا بسپارید. صلاح دانست کسی را میرساند. حالا در اینجا هم حرف خیلی هست که بعدا گفته میشود.
پس خلاصه مطلب این شد که فرق معصوم و غیر معصوم در علم لدنی که از ظهورات ولایت است اولا در قلت و کثرت است. بعد هم اینکه در غیر معصوم این حالات دوام ندارد. فبرق لامع کثیر البرق. شیخ هم میگوید: و کل وقت یکتنفه وجدان امادر معصوم. این طور نیست که امروز میدانند و فردا نمیدانند. الان میبینید و فردا نمیبینید. نه! السلام علی المستقرین فی امر الله؛ اینها همیشه استقرار دارند. عظمتشان، آقایی اشان، عملشان، همیشه هست. حتی سنیهای متعصب هم بر علم لدنی ائمه اطهار (علیهم السلام) گواهی دادند. یک وقت شیطان به نظرت نیاورد که فقط نظر شیعه این است. سنیهای متعصب هم فهمیدند و چارهای نداشتند که به علم لدنی اهل بیت (علیهم السلام) اقرار کنند.
حالا دو تا نمونه برایتان میگویم، خب! قبل از این، آن هایی که نماز شب دیشبشان قضا شده و آنها که قضا نشده صلوات بفرستند. صلوات حضار. این طور میگوییم که ریا نشود. آدم باید بعضی از مطالب را یک جوری بگوید که کسی متوجه نشود.
میگویند، در نجف یک وقتی پیش شاعر بزرگ شیعه، مرحوم سید جعفر حلی رضوان الله علیه رفتند. آقا سیذ جعفر، سید حیدر، هنگامه بودند. در آن زمان، دو تا مرجع تقلید بوده است که یک عده از این مرجع تقلید میکردند، و یک عده از آن مرجع. متاسفانه، دو دستگی جزء ادا و اوصول ماهاست. خدا به دادمان برسد! نمیدانم این آیه و اعتصموا بحبل الله(58) برای چه وقتی نازل شده؟ برای کجا نازل شده؟برای قبل نازل شده؟ برای مردهها؟!
دو تا هئیت عزاداری با هم نمیسازند. میبینید این بلندگو را روشن کرده، آن هم بلندگو را روشن کرده، صداها میروند توی هم. رفته بودیم قم. یکی میگوید: شک کردم بین سه و چهار! آن یکی هم میگوید: مرگ بر منافقین! صدای بلندگوها با هم قاطی شده بودند و یک چیز بی مزهای شده بود. خلاصه این مطلب در طبیعت ما است.
گفت: دو تا مرجع بودند و دو دستگی بود. یکی اسمش سید محمد طباطبائی بود و یکی سید محمد قزوینی. مریدهای سید محمد طباطبائی بود، یک طرف نشسته بودند و مریدهای سید محمد قزوینی هم یک طرف. یک عده سید جعفر را گیر انداختد و گفتند بگو ببینیم، از این دو مرجع کدامیک بالاتر هستند؟ محمد قزوینی بالاتر است یا یا محمد طباطبائی؟ این بیچاره چه بگوید؟ گیر کرد. این شاعر هم آدم عجیبی بوده، سید جعفر همان جا فی البداهه این شعر را گفت. صحبت دو تا محمد است. محمد طباطبائی و محمد قزوینی. گفت شتان بین محمد و محمد ذاک الطباطبائی وذا قزوینی. گفتند: خب. حال چی شد؟ این را که میدانستیم. میگوییم کدام بالاتر است؟ گفت: بله. و انی اعرف المهذب منهما بالله لاتسئلعن التعیین. من میدانم کدامشان بالاتر است ولی تو را به خدا نپرسید. و جلسه و این طور تمام شد. حالا ما این جور میگوییم که ریا نشود. یک عده نماز شبشان اصلا ترک نشده و یک عده هم مثل من اصلا دشت نکردند. حالا دو دسته صلوات بفرستند. ما در تهران بودیم، این مزاح را با دوستان کردیم. اتفاقا، یک نفر از همشهریهای شما، از اهالی اصفهان، جلوی منبر نشسته بود، یک صلوات از همه بلندتر فرستاد و گفت: هذا من فضل ربی.
این حاشیه را آوردم که آماده بشوید تا این دو اقرار از دو عالم معتصب سنی را بشنوید. مهم است. چون من اینها را به زحمت بدست آوردم. ابن خالدون(59). سنی است. سنی بی انصافی است. اروپائیها او را خیلی بالاتر بردند. بله! عالم بوده است ولی این جور که اینها میگویند. یک جامعه شناس بزرگ بوده است ولی نه به این غلیظی. این خبرها نبوده. سنی بد جنسی است. اگر مقدمه او را نگاه کنید، میبینید که نیش میزند مردم آزاری میکند. اصلا من این شخص را جز مورخ چیز دیگر نمیدانستم.
میتوانم مطلب او را بدون مقدمه برایتان نقل کنم ولی با این مقدمه برایتان میگویم که برای شما جوانها عبرت بشود. ببیند که این مطالب به چه جان کندنی بدست رسیده است. همین عبرتی برایتان باشد. یعنی این نیست که مقالهای خواندم و آمدم خدمتتان، اینها هر کدام در درههای بیابانی افتاده و ما مثل دانههای تسبیح، جمع میکنیم و خدمت شما تقدیم میکنیم. برای چی؟ برای این که روز قیامت شفیع ما بشوند. چون نوع شماها عاقبت به خیر هستند. من این را میدانم و به فضل خدا امیدوارم. یک مقداری مواظب باشید، یقینا عاقبت به خیر خواهید شد. چون حضرت صدیقه کبری (علیهم السلام) امیر المؤمنین (علیه السلام) محبان خودشان را رها نمیکنند، غریب نمیگذارند. فقط باید شیطان را راه ندهید. مواظب خودتان باشید.
ابن خلدون را غیر از مورخ چیز دیگری نمیدانستیم، تا این که کتابی از ابن خلدون چاپ شد که باعث شد ما بفهمیم او عرفان هم بلد بوده است. یعنی از این در هم یک نگاهی کرده است. در آن جا به مناسبت همین مبحث قرب نوافل، چشم و گوش باز شدن را مطرح کرده است تا میآید و به ائمه میرسد. میگوید و اما ائمه که دیدید این همه عالم داشتند و اسم هم برده؛ و اما ما روی عن جعفر الصادق عبارتش هم این است. رضی الله عنه و ابیه الباقر میگوید و اما اینها را که از حضرت صادق روایت میکنند و همه هم ایشان را با این همه دانش میدانند؛ در حالی که اینها به مدرسه نرفتند؛ خیلی زیبا اعتراف کرده میگوید: ما کانت الا عن قوه و لایته؛ این نبوده است، مگر از قوه ولایتشان. این که اعتراف. اعتراف زیاد است. میبینیم سنی هست ولی چارهای ندارد. آخر من بیایم بگویم که این جا چراغ روشن نیست؟! اگر بگویم شما میگویید آقا، کور است لابد! درست است که میگویند مادح خورشید، مادح خود است. اگر انسان به یک حقیقتی، اعتراف بکند، خودش بالا میرود. مقامش بالا میرود. دیگر لازم نیست که زیاد بگویم. اعتراف دوم از غزالی است. البته مشهور شده که ایشان آخر عمرش شیعه شد. این حرف هم از آن شایعات بی اساس است. باید در مقابل مخالفت، استدلالمان محکم باشد. مثل علامه امینی (ره) باید استدلال کنیم. استدلال که خدشه دار شد، فایده ندارد. خیلیها کتاب سرالعالمین را به عنوان سندیت شیعه شدن غزالی به رخ میکشند. در صورتی که سرالعالمین یک کتاب متزلزلی است. من از سرالعالمین نوشته برداشتم. در یک جا میگوید ابوالعلاء به من گفت و شعر خودش را برای من خواند. در صورتی که ابولعلاء در 449 هجری مرده است و غزالی در 450 هجری به دنیا آمده است. آخر آدم باید عقل داشته باشد. یک جای دیگر میگوید: و انا شاب فی خدمته؛ من در جوانی خدمت ابولعلاء بودم، در حالی که تاریخ نشان میدهد که ابولعلی در سال 49 هجری مرده و غزالی در سال 50هجری به دنیا آمده است. پس این سرالعالمین یا از غزالی نیست و یا در آن دست برده شده است. پس به هر دو تحقیق، فاقد اعتبار است و نمیتواند سند تشیع آخر عمر غزالی بشود. غزالی هیچ وقت شیعه نشد. بلکه سنی بی انصافی هم هست. حالا مرد بزرگی بوده ما کار نداریم. بله میدانیم بزرگ بوده است. من که این جا خدمت شما نشستم، به فضل الهی با مطالعه عرض میکنم که مرد بزرگی است. اما چیزی که هست خیلی بی انصافی بوده است. کتاب هایش همه نیش دارد. اما بالاخره مجبور شده است که اعتراف کند.میگوید: امیر المؤمنین (علیه السلام) هزار باب علم از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) یاد گرفت که از هر باب، هزار باب باز میشود. در عبارتش این است که میگوید: و هذه السعه این گشایش این وسعت و افتتاح فی العلم - قریب به این مضامین - لا تتحصل بمجرد التعلیم و التعلم؛ این به مجرد تعلیم و تعلم درست نمیشود. مگر میشود که هزار باب از تعلیم و تعلم باز شود؟ مثلا اینها بنشینند و با هم مذاکره و مباحثه کنند. نمیشود! که میگوید: ولیکن سماویا پس غزالی آدم عاقلی است میگوید: لا تتحصل بمجرد التعلیم التعلم. این چیزها به مجرد تعلیم و تعلم به دست نمیآید. پس چگونه است؟ میگوید: ولیکن سماویا؛ علم امیر المؤمنین (علیه السلام) ااسمانی است. لدنی و الهی است.