تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد دوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

ارزش اخلاقی لباس و مسکن‏

از آنجا که نیاز به لباس و مسکن، چنانکه قبلا هم گفته‏ایم، فطری و طبیعی انسان است، خود به خود و در اصل بار ارزشی مثبت یا منفی ندارد، بلکه، ارزش آن نیز به کمیت، کیفیت و جهت تامین این نیاز مربوط می‏شود.
در حوزه اخلاق و ارزش از مقدار و کمیت بهره برداری سخن به میان می‏آید و سؤال این است که چه مقدار می‏بایست به دنبال لباس و مسکن رفت؟ و در پاسخ این سؤال باید بگوییم: مسلما آن اندازه‏ای که انسان به لباس و مسکن را بر طرف سازد، طبعا، ارزش منفی نخواهد داشت.
ما قبلا، توضیح داده‏ایم که بطور کلی در هیچ یک از لذتهای انسان اصل لذت‏بری، به خودی خود، ارزش منفی یا ارزش مثبت ندارد. و اگر به زبان فقهی بگوییم مباح است؛ ولی، اگر دلبستگی به لباس و مسکن انسان را از سایر کمالات باز دارد، در این صورت، کارهایی که بر اساس این دلبستگی افراطی از انسان صادر می‏شود ارزش منفی پیدا می‏کند.
از اینجا است که ملاحظه می‏کنید در بعضی از آیات بعضی از موارد تعارض را مطرح و ارزش منفی آنها را بیان کرده است:
قل ان کان اباؤکم و ابنائکم واخوانکم وازواجکم و عشیرتکم و اموال اقترفتموها و تجاره تخشون کسادها و مساکن ترضونها احب الیکم من الله و رسوله و جهاد فی سبیله فتربصوا حتی یأتی الله بامره و الله لایهدی القوم الفاسقین.(211)
بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرنتان و همسرانتان و خویشانتان و اموالی که جمع‏آوری کرده‏اید و تجارتی که از کسادی آن بیماناک هستید و مساکن و جایگاههایی که مورد رضایت و خشنودی شماست از خدا و رسول و جهاد در راه او در نزد شما محبوبتر و دوست داشتنی تراند پس منتظر بمانید تا امر خداوند در رسد و خداوند قوم فاسق را هدایت نمی‏کند.
جایی که انسان بر سر دو راهی قرار می‏گیرد که یا باید مسکن مورد پسند خود را حفظ کند یا به انجام تکلیف الهی بپردازد، اگر دلبستگی به مسکن، مانع شود از این که انسان به جهاد برود یا سایر تکالیفش را انجام دهد، در اینصورت، این دلبستگی افراطی خواهد بود و ارزش منفی پیدا می‏کند، زیرا با یکی دیگر از کمالات انسانی تعارض پیدا کرده است؛ ولی اگر مزاحمتی با هیچ یک از شؤون فردی و مصالح اجتماعی انسان نداشته باشد، التذاذ از آن مشروع است و ارزش منفی ندارد.
بنابراین، می‏توان گفت: لذت‏بری از لباس و مسکن، به لحاظ یکی از دو جهت عارضی، محدود خواهد شد: یا از جهت راه تحصیل مسکن است که باید از راه مشروع و با پول حلال تهیه و فراهم گردد، و دوم از جهت مزاحمت آن با شؤون و کمالات دیگر انسان است که نباید دلبستگی به مسکن شخص را از تحصیل کمالات دیگر باز دارد و در غیر اینصورت، این دلبستگی و آثار و ظواهر رفتاری آن از ارزش منفی برخوردار خواهد بود.