روانشناسان درباره خصوصیات نفس، ویژگیهای ذاتی نفس، جنبههای غریزی و ابعاد فکری نفس بحثهای زیادی کردهاند، آنان برای نفس گرایشهای خاصی اثبات کردند که در ابتدا غریزهاش نامیدند؛ ولی، بعد که برای غریزه(16) تعریف خاصی ذکر شد این تعبیر را تغییر دادند و بجای آن از تعابیر دیگری مثل سائق(17) یا انگیزه و نظایر آندو در اشاره به گرایشهای نامبرده استفاده کردند.
آنان همانطور که گفتیم: گرچه از این گرایشات نفسانی سخن بمیان آوردهاند، اما تا آنجا که ما اطلاع یافته و بررسی کردهایم در هیچ مکتب روانشناسی، این انگیزههای ذاتی و امور غریزی نفس درست بررسی نشده و نظریه کامل و شاملی درباره آنها ابراز نکردهاند. فی المثل بعضی گفتهاند: انسان دو غریزه دارد و بعضی دیگر گفتهاند: سه غریزه و بعضی هم تا دوازده غریزه و یا حتی چهارده و هیجده و بالاتر را نیز برشمردهاند.
فروید معتقد بود که دو نیروی اساسی اما ناهشیار وجود دارد که عوامل انگیزش نیرومندی در تعیین رفتار هستند غریزههای زندگی که در رفتار جنسی تجلی میکنند و غریزههای مرگ که زمینه ساز اعمال پرخاشگرانه هستند(18).
مکدوگال در کتابش بنام روانشناسی اجتماعی (1908) غرایز زیر را عنوان کرده است اکتساب، سازندگی، کنجکاوی، گریز، جمعگرایی، ستیزهجویی، تولید مثل، نفرت، خواریطلبی و ابراز وجود.
بعدها مکدوگال فهرست خود را تا هیجده غریزه گسترش داد که بعضی از آنها به نیازهای خاص جسمانی مربوط بودند با اصطلاح و ترکیب این غرایز وی سعی داشت تمام رفتار آدمی را تبیین کند(19).
اندکی بعد آشکار شد که برای تبیین ظرائف رفتار آدمی باید فرض کرد که انبوه دیگری از غرایز نیز وجود دارد. به این ترتیب بود که رفتارهایی مانند همچشمی، راز پوشی، فروتنی، پاکیزگی، تقلید، ستمگری، خوش مشربی و حسادت به عنوان غرایز شناخته شدند در نهایت تقریبا همه رفتاری را که به تصور میآمد میشد در ردیف غرایز جای داد(20).
بهرحال درباره اینکه گرایشهای اصلی نفس چه چیزهایی هست هنوز نظر قاطعی ابراز نشده و آنچه را که تاکنون گفتهاند، به اعتراف خودشان در مرحله تئوری و فرضیه است و هنوز بمرحله قطعیت و قانونیت نرسیده است.
بنابراین، ما از روانشناسی موجود به عنوان یک اصل قطعی نمیتوانیم چیزی را دریافت کنیم که انگیزههای اصلی انسان و استعدادها و مایههای فطریش را برای ما مشخص سازد و زمینهساز بحثهای اخلاقی و اصول موضوعه علم اخلاق شود جز آن چه را که در بالا گفتیم که به عنوان تئوری مطرح کردهاند.