شکر، شناختن نعمت و اظهار آنست در برابر کفران که فراموش نمودن نعمت و پرده پوشی آنست. شکر نعمت افضل اعمال است و آن قدردانی از نعمت است.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده: روزه خور شکر گزار اجر روزهدار خدا جو دارد(12) و تندرست شکر گزار اجر گرفتار دردمند صابر دارد؛ و عطابخش شکرگزار اجر محروم قانع دارد.
در حدیث دیگر فرمود، در تورات مکتوب است:
سپاس گزاری کن هر که را که بتو نعمت داده و نعمت بخش بهر که تو را سپاس گزارد. زیرا با شکر گزاری، نعمت زوال نیابد و با کفران، نعمتی نپاید. سپاسگزاری موجب افزایش نعمت و امان از دگرگونی آنست(13)
در حدیث دیگر فرمود: شکر نعمت، کنارهگیری از محرمات است و تمام شکر آنست که بگوید الحمدلله رب العالمین.
و نیز فرمود: شکر هر نعمت - اگر چه بسیار بزرگ باشد - آنست که سپاس خدای را بر آن نعمت بجای آوری (و بگوئی الحمد الله رب العالمین).
در حدیثی دیگر فرمود: بکسیکه خداوند نعمتی بخشد و او پیش خود بداند که آن نعمت بخشش خدا است شکر آن نعمت را بجای آورده است.
در حدیث است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را هرگاه امری پیش میآمد که شادمان میشد، میفرمود الحمدلله علی هذه النعمه یعنی خدا را بر این نعمت سپاسگزارم و چون پیش آمد غمناکی عارض میشد میفرمود الحمدلله علی کل حال یعنی خدا را در همه احوال سپاسگزارم.
مضمون چند روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و امام صادق (علیه السلام) دلالت دارد بر اینکه هر گاه شخص گرفتاری را دیدید که به بلیهای گرفتار شده حمد خدا را بجای آرید که خدا شمارا مانند او گرفتار نکرده اما بطوریکه آن شخص متوجه حمد شما نگردد.
فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در سفری سوار شتر میرفتند. ناگاه از شتر پیاده شده و بسجده افتادند و پنج بار سجده بجا آورند چون برخاستند و سوار شدند یارانش گفتند یا رسول الله امروز کاری از شما دیدیم که تاکنون چنین کاری نکرده بودید؟ فرمود بلی، جبرئیل بر من نازل شد و مرا از جانب خدا بشارتهائی داد و من بهر بشارتی یکبار سجده شکر بجای آوردم.
در تأیید این حدیث فرمود: هرگاه یکی از شما نعمتهای خدا را یاد آور شود باید صورت خود را بشکرانه آن نعمت بر خاک نهد و اگر سواره باشد فرود آید و سجده کند و اگر بواسطه مانعی فرود آمدن میسر نباشد سواره صورت خود را روی پوشش زین بگذارد و اگر نتواند، صورت را بر کف دست نهد و خدا را بر آن نعمتی که عطا فرموده حمد و سپاس گوید.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: خدای تعالی در آنچه بموسی بن عمران (علیه السلام) وحی نمود فرمود. ای موسی، حق سپاس مرا بجای آر. عرض کرد پروردگارا چگونه حق سپاس ترا بجای آورم با اینکه شکری بجای نمی آورم جز آنکه آن شکر هم نعمتی است که تو بمن عنایت کردی. فرمود ای موسی، اکنون حق سپاس مرا بجای آوردی زیرا دانستی که ادای شکر نعمتی است از جانب من.
در حدیثی دیگر فرمود: در هر بامداد و شامگاه ده مرتبه بگو:
اللهم ما اصبحت بی من نعمته او عافیه من دین او دنیا فمنک وحدک لا شریک لک، لک الحمد و لک الشکر لها علی یا رب حتی ترضی و بعد الرضا
یعنی: (بار خدایا، هر آنچه بهمراه من بامداد نموده از نعمتی و یا سلامتی در دین و یا دنیای من از جانب تو است، یگانهای شریک نداری، حمد از آن تست و شکر بدان نعمتها بر من واجب است ای خدا تا آنکه خشنود گردی و بعد از خشنودی تو هم شکر گذار تو باشم) و چون چنین گوئی، شکر آن نعمتهائی را که خداوند در آنروز و آن شب بتو عطا فرموده بجای آوردهای.
همچنانکه شکر آن نعمتهای خدای متعال واجب است، سپاسگزاری در برابر احسان دیگران نیز لازم است. چنانکه در حدیثی از امام زین العابدین (علیه السلام) روایت شده که خداوند متعال در روز قیامت بیکی از بندگانش خطاب میکند که آیا سپاس خوبی فلانی را بجای آوردی؟ در پاسخ گوید: نه پروردگارا، بلکه سپاس تو را بجای آوردم. خطاب رسد چون سپاس او را نگزاردی سپاس مرا نیز بجای نیاوردی سپس فرمود: اشکر کمللهاشکر کم للناس: سپاسگزارترین شما نزد خدا، سپاسگزارترین شما است در برابر احسان مردم.