تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد اول‏
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

قرآن و هوای نفس‏

خداوند در مورد بلعم با عور می‏فرماید:
و لو شئنا لرفعناه بها و لکنه اخلد الی الارض واتبع هواه(259).
(و اگر می‏خواستیم وی را بالا می‏بردیم به وسیله آن آیات و لیکن او به زمین چسبید و از هوای خویش پیروی کرد.)
وی علم داشت؛ ولی، بر خلاف آن از هوای خویش پیروی کرد به دلیل آنکه در آیه قبل درباره او می‏گوید:
واتل علیهم نباالذی اتیناه ایاتنا(260).
(و برایشان بخوان خبر آنکسی را که آیات خویش به وی دادیم.)
سبب انحراف او همین شد که از هوای خویش پیروی کرد و به مقتضای علم خویش عمل ننمود.
در آیه دیگری می‏فرماید:
و لاتطع من اغفلنا قلبه عن ذکرنا و اتبع هواه و کان امره فرطا(261).
(و پیروی مکن از آن کس که دلش را از یاد خویش غافل ساخته‏ایم و از هوای خود فرمان می‏برد و کار او از حد گذشته است.)
در آیه دیگری چنین آمده است که:
فلا یصدنک عنها من لایومن بها و اتبع هواه فتردی(262).
(پس ترا از آن (قیامت) باز ندارد آن کس که به آن باور ندارد و هوای خویش دنبال کرده است که هلاک خواهی شد.)
در دو آیه خداوند می‏فرماید کسانی هوای نفس خود را اله خود قرار داده‏اند: یکی آنجا که فرموده است:
ارایت من اتخذ الهه هواه افانت تکون علیه وکیلا(263).
(آیا دیده‏ای آن کس را که هوای خویش به خدایی گرفت پس آیا تو بر او نگهبان خواهی بود؟)
دوم آنجا که می‏گوید:
افرایت من اتخذ الهه هواه و اضله الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه و جعل علی بصره غشاوة فمن یهدیه من بعدالل افلا تذکرون(264).
(پس آیا دیده‏ای کسی را که هوای خویش را خدای خود گرفته و خداوند او را داشتن علم (و اتمام حجت) گمراه ساخته گوش و دل او را مهر زده و بر بینایی وی پرده نهاده پس چه کسی او را بعد از خداوند هدایت خواهد کرد؟ آیا توجه نمی‏کنید.)
برخی آیات پیروی هوا را در تعارض با هدایت در راه خدا دانسته و می‏فرماید:
فاحکم بین الناس بالحق و لاتتبع الهوی فیضلک عن سبیل الله(265).
(پس (ای داود) حکم کن (در) میان مردمان بحق و هوا را پیروی مکن که گمراه کند ترا از راه خدا.)
و نیز می‏فرماید:
فان لم یستجیبوالک فاعلم انما یتبعون اهوائهم و من اضل ممن اتبع هواه بغیر هدی من الله(266).
(پس اگر اجابت نمی‏کنند ترا بدان که آنان تنها هوای خویش را دنبال خواهند کرد و کی گمراه‏تر از آن کس که از هوای خود متعابعت کند بدون هدایتی (از جانب) خدا.)
در آیه دیگری درباره برخی از منافقین می‏فرماید:
اولئک الذین طبع الله علی قلوبهم و اتبعوا اهوائهم(267).
(آنان کسانیند که خدا بر دلهاشان مهر زده و از خواسته‏های خویش پیروی کرده‏اند.)
که پیروی هوای نفس با (طبع دل) تلازم دارد، به مضمون این آیه، و در آیه دیگر می‏فرماید:
ان یتبعون الا الظن و ما تهوی الانفس و لقد جائهم من ربهم الهدی(268).
(جز گمان و آنچه را که نفس خواهد پیروی نمی‏کنند. در حالی که آمده بود آنان را از سوی پروردگارشان هدایت.)
که در این آیه نیز نوعی تعارض بین پیروی از هوای نفس و پذیرش هدایت الهی گوشزد می‏شود.
در آیه دیگری شدت تعارض میان پیروی از هوای نفس و پذیرش هدایت الهی گوشزد می‏شود.
در آیه دیگری شدت تعارض میان پیروی از هوای نفس و هدایتی که انبیاء می‏آورند تا آنجا که به تکذیب و قتل انبیاء می‏انجامد مورد یادآوری قرار گرفته می‏فرماید:
کلما جائکم رسول بما لا تهوی انفسکم استکبرتم ففریقا کذبتم و فریقا تقتلون(269).
(پس آیا هر گاه پیامبری بیاورد به سوی شما چیزی را نفستان نمی‏خواهد استکبار می‏ورزید سپس گروهی را تکذیب می‏کنید و گروهی را می‏کشید.)
و نیز در آیات دیگری می‏فرماید:
و ان یروا آیة یعرضوا و یقولوا سخر مستمر و کذبوا و اتبعوا اهوائهم و کل امر مستقر(270).
(و هرگاه آیه و معجزه‏ای ببینند اعراض می‏کنند می‏گویند (این) سحری است مداوم و (پیامبر خدا و معجزاتش را) تکذیب و از خواسته‏های خویش پیروی کردند حال آنکه هر امری ثابت است (و در جای خود معلوم می‏شود که راست است یا دروغ)
در آیات دیگری می‏فرماید:
و اما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فان الجنة هی الماوی(271).
(و اما آن کس که از مقام پروردگارش ترسید و نفس را از خواسته‏ها بازداشت، پس حقاً بهشت پناهگاه او است.)
که در این آیات رابطه‏ای میان خوف از خدا، نهی از هوا و استقرار در بهشت مورد توجه قرار گرفته است. و در آیه‏ای دیگر می‏فرماید:
ولو اتبع الحق اهوائهم لفسدت السموات و الارض و من فیهن(272).
(و هرگاه حق از خواسته‏های آنان پیروی کرده بود آسمان و زمین و کسانی که در آنها هستند فاسد گشته بود.)
علاوه بر آنچه گذشت آیات دیگری نیز داریم که در آنها به جای کلمه هوی از تعبیر شهوات استفاده شده است. در یک آیه می‏فرماید:
والله یرید ان یتوب علیکم و یرید الذین یتبعون الشهوات ان تمیلوا میلا عظیما(273).
(و خدا می‏خواهد به شما باز گردد و کسانی که پیرو شهواتند می‏خواهند که شما انحرافی بسیار یابید.)
و در آیه دیگری فرموده است:
فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلاة و اتبعوا الشهوات فسوف یلقون غیا(274).
(پس ایشان نسلی جایگزین آنان شد که نماز را ضایع و از شهوات پیروی کردند، پس به زودی مبتلا به گمراهی می‏شوند.)