تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد اول‏
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

دومین مرحله توجه‏

بعد از اینکه انسان توجه پیدا کرد در عالم چنین حقایقی نیز ممکن است وجود داشته باشد؛ طبعاً، در گام نخست برای او شک و تردید پیدا می‏شود و از خود می‏پرسد آیا آنچه انبیاء می‏گویند حقیقت دارد یا ندارد؟ برای پاسخگویی به این پرسش بر انسان لازم است برای تحصیل علم تحقیق کند؛ ولی، در این مرحله خیلی از افراد به ظن اکتفا می‏کنند و زحمت حل قاطعانه مسئله را به خود نمی‏دهند؛ بلکه، همین که گمانشان به یک طرف چربید روی همان نقطه توقف می‏کنند حال آنکه توقف در این مرحله اصلاً درست نیست و نمی‏تواند نسبت به کشف حقیقت برای انسان آرامش بخش و اطمینان آور باشد؛ بلکه، چه بسا انسان را از حقیقت دور سازد و سبب گمراهی وی گردد. از اینجاست که قرآن با پیروی از گمان به مبارزه برخاسته وی را به طلب علم و یقین، ترغیب و تشویق می‏کند.
آیات بسیاری به مبارزه با ظن گرایی برخاسته و تکیه دارند بر اینکه باید اساس کار انسان علمی و یقینی باشد از آن جمله می‏فرماید:
و ما یتبع اکثرهم الا ظنا ان الظن لا یغنی من الحق شیئا(220).
(و پیروی نمی‏کنند بیشتر آنان جز از گمان در صورتی که محققاً، گمان انسان را ذره‏ای از حق بی نیاز نمی‏سازد.)
نیز در آیه دیگری می‏فرماید:
و ان تطع اکثر من فی الارض یضلوک عن سبیل الله ان یتبعون الا الظن و ان هم الا یخرصون(221).
(و اگر از بیشتر کسانی که در زمینند پیروی کنی ترا از راه خدا گمراه کنند که جز گمان را دنبال نمی‏کند و جز تخمین نمی‏زنند.)
بنابراین، پس از توجه و پیدایش شک و تردید، بر انسان لازم است با تلاش کوشش آن را به یقین تبدیل کند. و در آیه دیگر می‏فرماید:
و لا تقف ما لیس لک به علم(222).
(و دنبال نکن آنچه را که به آن علم نداری.)
طبیعی است که برای ورود در این مرحله و پیدایش علم و یقین، تلاش لازم است و به آسانی علم به حقایق برای انسان پیدا نمی‏شود. بنابراین، نسبت به توحید و نبوت و معاد که اصول ایمان هستند اگر شک دارد باید با سعی و تلاش و تحقیق، علم و یقین به آنها را برای خود فراهم آورد.
قرآن کریم راههایی برای تحصیل یقین به مردم ارائه داده و ادله‏ای را بر توحید و معاد و نبوت اقامه کرده است که ما در بحثهای گذشته تا حدودی آنها را بررسی کرده‏ایم.انسان که می‏خواهد ایمان بیاورد نخست باید به سراف این ادله برود؛ چرا که، بدیهی است که اگر بخواهیم به حقایق فوق، ایمان بیاوریم، نخست باید علم به آنها پیدا کنیم و اگر علم حاصل نشود ایمان پدید نمی‏آید