خداوند در قرآن شریف فرموده است:
و من یتوکل علی الله فهو حسبه؛(115)
کسی که به ذات اقدس الهی توکل نماید، خداوند امر او را کفایت میکند.
عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم أیها الناس توکلوا علی الهل و ثقوا به فانه یکفی ممن سواه؛(116)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:
ای مردم! به خداوند توکل کنید و به او اعتماد نمایید که شما را از غیر خودش بینیاز مینماید.
من توکل علی الله ذلت له الصعاب و تسهلت علیه الاسباب و تبوأ الخفض و الکرامة(117)
علی علیهالسلام فرموده:
کسی که به خداوند توکل نماید، مشکلات بر وی آسان میگردد و با سهولت به وسایل و اسباب دست مییابد.
لازم است این نکته مورد توجه باشد که معنای توکل به خداوند نادیده گرفتن سنن آفرینش و بیاعتنایی به وسایل و اسباب طبیعی و ترک سعی عمل اجتماعی نیست و این مطلب ضمن روایات برای افراد ناآگاه بیان شده است:
دخل الاعرابی الی مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: أعقلت ناقتک قال: لا قد توکلت علی الله فقال: اعقلها و توکل علی الله(118)
مرد عربی به حضور رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شرفیاب شد، عرض کرد:
یا رسول الله! شترم را رها و آزاد بگذارم و به خداوند توکل کنم یا آنکه پایش را ببندم و توکل نمایم؟
حضرت در جواب فرمودند: پایش را ببند و توکل نما.
عن امیرالمومنین علیهالسلام أنّه مرّ یوما علی قوم فرآهم أصحّاء جالسین فی زاویة المسجد فقال علیهالسلام: من انتم؟
قالوا: نحن المتوکلون.
قال علیهالسلام: لا بل أنتم المتأکّلة فان کنتم متوکلون فما بلغ بکم توکلکم.
قالوا: اذا وجدنا أکلنا و اذا فقدنا صبرنا.
قال علیهالسلام: هکذا تفعل الکلاب عندنا.
قالوا: فما تفعل؟
قال علیهالسلام: کما تفعل.
قالوا: کیف تفعل؟
قال علیهالسلام: اذا وجدنا بذلنا و اذا فقدنا شکرنا؛(119)
علی علیهالسلام روزی بر جمعی گذر کرد. دید همه صحیح و سالم هستند و در گوشهای از مسجد نشستهاند.
حضرت فرمودند: شماها کیستید؟
پاسخ دادند: ما متوکلین هستیم.
حضرت فرمودند: چنین نیست که شما متوکل هستید. بلکه متاکل هستید و از اموال ضعفا ارتزاق میکنید. اگر شما متوکلید، توکل شما را به کجا رسانده است؟
گفتند: ما این جا نشستهایم، اگر چیزی یافتیم، میخوریم و اگر نیافتیم، صبر میکنیم.
حضرت فرمودند: سگهای شهر ما نیز این چنین هستند.
گفتند: پس ما چه کنیم؟
حضرت فرمود: همانند ما عمل کنید.
گفتند: شما چه میکنید؟
حضرت فرمودند: وقتی چیزی به دست آوردیم، به مستحق بذل میکنیم و اگر چیزی به دست نیاوردیم، شکر میکنیم.(120)