قال الصادق جعفر بن محمد علیه السلام اذا کان یوم القیامة نشر الله تبارک و تعالی رحمته حتی یطمع ابلیس فی رحمته
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
وقتی روز قیامت فرا میرسد خداوند رحمت خود را آنقدر وسعت و گسترش میدهد که حتی شیطان نیز به رحمت او طمع مینماید.
توجه به رحمت و تفضل حضرت باریتعالی شخص با ایمان را به نجات از عذاب قیامت امیدوار مینماید و به وی نوید عفو و بخشش میدهد و توجه به عدل و دادگری خداوند، برای مومن واقعی موجب خوف از عذاب قیامت است و او را با اقتضای لغزشها و گناهانی که دارد، دچار بیم و نگرانی مینماید و این هر دو حالت لازم است در ضمیر افراد با ایمان باشد. یعنی هم به رحمت خداوند امیدوار باشند و هم از عذاب او خائف باشند.
بسم الله الذی لا أرجو الا فضله و لا أخشی الا عدله؛(17)
به نام خداوندی که جز به فضل او امید ندارم و جز از عدل او ترسی ندارم.
اگر افراد در روز جزا مورد غضب و عنایت خدا واقع شوند و مشمول عفو و بخشش حضرت حق قرار گیرند، به آسانی از شداید قیامت رهایی مییابند و در بهشت جاودان مستقر میگردند. زیرا در زمینه رحمت و رأفت الهی ممکن است با کوچکترین مستمسک، از بزرگترین لغزش چشمپوشی گردد و کوه گناه به کاهی از عمل صالح بخشیده شود و گناهکار را از کیفر و مجازات معاف سازند.
در این باره نمونههای بسیاری در خلال روایات اولیای اسلام آمده است.
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
حوسب رجل ممن کان قبلکم فلم یوجد له من الخیر شیء الا أنه کان یخالط الناس و کان موسرا و کان یأمر غلمانه أن یتجاوزوا عن المعسرین فقال الله عز و جل: نحن أحق بذلک منه تجاوزوا عنه؛(18)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده:
مردی از امم گذشته که دارای تمکن و ثروت بوده و در پیشگاه الهی مورد محاسبه قرار میگیرد، در نامه عملش کار خوبی مشاهده نمیشود، جز آن که در معاملات و معاشرتهای خود با مردم رعایت حال افراد فقیر و بیبضاعت را مینمود و به غلامان خویش سفارش کرده بود که اگر افرادی به من مدیونند اما بیبضاعت و تهیدست هستند، از آنان مطالبه طلب ننمایید و از حسابشان چشمپوشی کنید.
آنها از مال دنیا دستشان خالی است، چیزی ندارند و نمیتوانند بدهی خویش را بپردازند.
خداوند میفرماید:
من به ارفاق نسبت به افراد تهیدست و بیبضاعت از او شایستهتر هستم و به فرشتگان و مأمورین حساب میفرماید:
از وی بگذرید. یعنی هم اکنون این شخص با دست خالی در موقف حساب قرار گرفته و چیزی از اعمال خوب ندارد، شایسته است که مشمول عفو و بخشش قرار گیرد.
اگر خداوند اراده فرماید با مردم بر اساس عدل و داد رفتار نماید و تمام جزئیات کارهای دوران عمر آنها را که در پرونده اعمالشان ثبت شده با دقت مورد رسیدگی قرار دهد، هرگز از گرفتاری و عذاب رهایی نمییابند و به فلاح و رستگاری نایل نمیگردند.
آیا میشود یک انسان، هر قدر هم از گفتار و رفتار خویش مراقبت شرعی نماید، تمام عمر را بدون لغزش بگذراند و از عفو و بخشش الهی بینیاز باشد؟
قرآن شریف به این پرسش پاسخ میگوید:
و لولا فضل الله علیکم و رحمته ما زکا منکم من أحد ابداً؛(19)
اگر فضل و رحمت الهی شامل حالتان نشود، هیچ یک از شما به پاکی و رستگاری نائل نخواهید شد.(20)