پیشتر گذشت که اوضاع عصر امام حسین علیه السلام چنان تیره و تار شده بود که تنها راه مقابله با توطئهها و نقشههای دشمنان اسلام و شناساندن حق و باطل و بیدار کردن جامعه اسلامی، همان راهی بود که امام حسین علیه السلام برگزید: جهاد و شهادت. این قیام چنان برکتی داشت که پس از آن، در زمان هیچ یک از امامان معصوم علیهم السلام، چنین قیامی ضرورت نیافت، و موقعیتی فراهم آمد که امامان دیگر توانستند شاگردانی برای تبلیغ، ترویج و تعلیم معارف اسلام بپرورانند، و یارانی را برای انجام حرکتهای ارشادی و احیاگرانه در بلاد مختلف تربیت کنند و به این ترتیب توانستند حقایق اسلام را در اکثر کشورهای اسلامی منتشر سازند. همچنین بعید است که دوباره در تاریخ شرایطی پدید آید و فضای جامعه اسلامی چنان تیره و تار شود که تشخیص حق از باطل میسر نباشد و فداکاری و شهادتطلبی لازم آید. اما به هر روی، مسائل کلی، تابع وجود یا کثرت مصادیق نیست، بلکه حکم آن با وجود یک مصداق مشخص میشود. اگرچه بعید است چنین قیامی با این وسعت و با این خصوصیات ضرورت یابد، ممکن است اوضاعی پدید آید که قیامهای محدودتری ضرورت پیدا کند؛ چنان که مقام معظم رهبری در فرمایشهایشان به چنین امکانی اشاره کردهاند.(220)
به هر روی، این مسئلهای در خور توجه است؛ زیرا آمادگی جامعه اسلامی برای برخورد با دشمنان، امکان نفوذ و موفقیت آنان را کم میکند. اما اگر روزگاری مسلمانان به خواب غفلت رفتند و به صورتهای مختلف، تحت تأثیر تبلیغات دشمن قرار گرفتند و غیرت دینیشان را از دست دادند، دشمنان طمع میکنند و چه بسا باز شرایطی پدید آید که چنین حرکتهای شهادتطلبانهای ضرورت یابد. به همین مناسبت، درباره امر به معروف و نهی از منکر بحث مفصلی صورت گرفت، و گذشت که امر به معروف، به معنای عام آن، شامل چند عنوان دیگر نیز میشود، که «تعلیم» و «موعظه» دو نمونه از این عنوانهایند، و سرانجام چنانچه اوضاع و شرایط ایجاب کند «جهاد» نیز میتواند یکی از عناوین آن باشد.