تربیت
Tarbiat.Org

آفتاب ولایت‏
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

مراتب ولایت‏

مفهوم ولایت که در قرآن کریم و روایات به صورتهای گوناگونی مطرح شده است، گاهی به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص دارد و گاهی درباره ولایت هر ولی خدا و هر مومن صالح است. به عبارت دیگر، یک ولایت الله داریم: ألا ان أولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون.(75) کسانی که خود را تحت ولایت الله قرار می‏دهند، متقابلا خدا هم ولایت آنها را بر عهده می‏گیرد: الله ولی الذین آمنوا.(76) هر کسی که ولی خدا شد، خدا هم ولی او است. این ولایت، رابطه‏ای طرفینی بین مؤمنان و خداوند است. مومن ولی خدا، و خدا هم ولی مومن است. این ولایت، در رابطه انسان با خدا وجود دارد. دنباله ولایت خدا، ولایت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است. وقتی می‏گوییم: ولایتی که برای خدا هست، برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) نیز وجود دارد، منظور فقط حکومت نیست؛ بلکه تمام شؤون ولایت را در بر می‏گیرد؛ البته در شعاع ولایت خداوند، مساله حکومت نیز مطرح شود؛ چون خدا است که حاکم و قانون را تعیین می‏کند. بدین ترتیب، حکومت، یکی از شؤون ولایت الله است.
ولایتی که به خدا، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، امیر مؤمنان علی (علیه السلام) و دیگر امامان معصوم (علیهم السلام) نسبت داده می‏شود، مفهومی است که تشکیل مراتب دارد. مرتبه اعلا و ذاتی آن، برای خداوند متعالی، و مرتبه بعدی آن ویژه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و مراتب بعدی آن برای امامان (علیهم السلام) ثابت است؛ اما حقیقت این ولایت چیست؟ رابطه بین خدا و بنده، رابطه عبودیت و ربوبیت است. اگر ما این رابطه را با اختیار خود پذیرفتیم و در عمل تحقق بخشیدیم، آن وقت رابطه‏ای متشابهة الطرفین تحقق می‏یابد که ما ولی او می‏شویم و او نیز ولی ما می‏شود؛ اما اختیار این رابطه به دست من و شما است. ما باید با اختیار خودمان این رابطه را برقرار و تقویت کنیم. رابطه عبودیت و ربوبیت، امری تکوینی است. چه ما بخواهیم و چه نخواهیم، خدا خدا است و ما هم بنده‏ایم؛ اما ولایت تشریعی، رابطه‏ای اختیاری است که ما باید بپذیریم؛ یعنی بگوییم خدایا! ما بپذیرفتیم که تو خدا هستی و ما بنده‏ایم. حال چگونه باید این معنا را تحقق بخشیم؟