از مطالب قبل معلوم شد که در برابر هر صفت نیکی اخلاق رذیله غیر متناهیه است از دو طرف افراط و تفریط، ولکن هر یک از آنها را نام معین علی حده نیست، بلکه شمردن جمیع ممکن نیست و تعداد آنها شأن علم اخلاق نمیباشد؛ بلکه وظیفه آن بیان قاعده کلیه همان است که جمیع در تحت آن مندرج باشند، و قاعده کلیه همان است که دانستی که اوصاف حمیده حکم وسط دارند و انحراف از آنها یا به طرف افراط یا تفریط هر یک که باشند مذموم و از اخلاق رذیله است، پس در مقابل هر جنسی از صفات فاضله دو جنس از اوصاف رذیله متحقق خواهد گشت، چنانچه در مقابل حکمت جربزه، و بلاهت است، و مقابل شجاعت جبن و تهور است، و مقابل عفت شره و خمود و مقابل عدالت ظلم و تمکین ظالم است بر خود بر سبیل خواری و مذلت با وجود قدرت بر دفع آن، و از برای هر یک از رذائل نیز انواع بیشمار است که ناشی از آن و مندرج در آن است، چنانچه متولد میشود از جربزه مکر و حیله، و از بلاهت حمق و جهل مرکب، و از تهور تکبر و لاف و گردنکشی و عجب، و از جبن سوء ظن و جزع و دنائت، و از شِره حرص و بیشرمی و بخل و اسراف و ریاء و حَسَد، و از خمود قطع نسل و امثال اینها، و علماء اخلاق بسیاری از آنها را شرح داده و بیان نمودهاند و ما نیز آنها را مجملاً در این رساله بیان میکنیم ان شاء الله تعالی.